Hội nghị tổng kết sản xuất mía đường niên vụ 2009-2010 và giải pháp phát triển trong thời gian tới, do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tổ chức ngày 11/5 cho thấy một bức tranh màu xám đối với ngành mía đường Việt Nam. Thị trường mía đường bất ổn, người tiêu dùng trong nước chịu thiệt khi phải mua đường giá cao hơn so với giá thế giới. Khó khăn vẫn ở phía trước khi mối liên kết giữa "bốn nhà" còn chưa gặp nhau.
Không đạt chỉ tiêu quy hoạch
Theo Phó Cục trưởng Cục chế biến nông lâm thủy sản và nghề muối Đoàn Xuân Hòa, năm 2010, ngoài tổng công suất nhà máy đạt 105.750 tấn mía/ngày, vượt 0,7% so với kế hoạch, còn lại tất cả các chỉ tiêu khác đều không đạt theo như Quy hoạch phát triển mía đường đến năm 2010 và định hướng năm 2020 đã được Chính phủ phê duyệt.
Trong quy hoạch này có các chỉ tiêu chủ yếu như diện tích mía đạt 300.000ha, năng suất 65 tấn/ha, sản lượng mía là 19,5 triệu tấn và sản lượng đường sản xuất đạt 1,5 triệu tấn/năm, đủ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước mà không phải nhập khẩu.
Thực tế cho thấy, dù đang vào vụ sản xuất song các nhà máy vẫn thiếu nguyên liệu trầm trọng, chỉ có 60-70% số các nhà máy hoạt động được 80% công suất.
Theo ông Phan Huy Thông - Phó Cục trưởng Cục trồng trọt, ba năm gần đây ngành mía đường chỉ tăng về số lượng, quy mô các nhà máy sản xuất nhưng diện tích trồng mía, sản lượng mía và sản lượng đường đều tụt giảm.
Tình trạng trên tái diễn thường xuyên do các nhà máy sản xuất ít quan tâm đầu tư phát triển vùng nguyên liệu và nhất là tình trạng tranh mua, tranh bán giữa các nhà máy vẫn diễn ra gay gắt, dẫn đến thu mua mía non, chữ lượng đường thấp.
Theo báo cáo của Cục chế biến nông lâm thủy sản và nghề muối, giá đường thế giới những tháng đầu năm tăng cao, thời kỳ cao nhất lên tới 738 USD/tấn. Người tiêu dùng trong nước có thời điểm phải mua đường với giá bán lẻ từ 21.000-22.000 đồng/kg.
Tuy nhiên, từ tháng Tư và đầu tháng Năm, giá đường thế giới lại giảm tới 52%, hiện giá giao dịch tại New York chỉ còn 356 USD/tấn.
Trước sức ép này, giá đường trong nước đã phải hạ nhiệt, hiện giá xuất tại kho của các nhà máy dao động từ 13.500-14.000 đồng/kg, song giá bán lẻ trên thị trường vẫn ở mức 17.000-17.500 đồng/kg.
Nhiều chuyên gia nhận định thị trường có dấu hiệu bất thường và không loại trừ khả năng có sự đầu cơ trục lợi bởi thời điểm tháng Tư là chính vụ và lượng đường tồn kho còn lớn.
Ông Đoàn Xuân Hòa nhận định tình trạng thiếu hụt đường vào cuối năm vẫn sẽ tiếp diễn.
Theo tính toán tổng lượng đường sản xuất niên vụ 2009-2010 dự kiến sẽ đạt khoảng 984.000 tấn, giảm so với niên vụ trước đó là 5.000 tấn.
Nếu mức tiêu thụ đường năm nay như năm trước thì lượng đường hiện có không đủ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng, dự kiến sẽ thiếu hụt khoảng 300.000 tấn.
Hàn gắn mối liên kết bốn nhà
Theo Giáo sư Võ Tòng Xuân, nguyên Hiệu trưởng trường Đại học An Giang: ngành mía đường không thể phát triển bền vững nếu các bên không cùng nhìn về một hướng, đặc biệt phải chấm dứt tình trạng tranh mua, tranh bán như hiện nay.
Bản thân Hiệp hội mía đường cần nâng cao vai trò của mình đối với các doanh nghiệp thành viên.
Bà Phạm Thị Sum - Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần đường Biên Hòa cũng bày tỏ lo ngại nếu các doanh nghiệp sản xuất đường không hợp tác với nông dân, không tăng giá thu mua mía nguyên liệu lên cao và đầu tư vào vùng nguyên liệu thì trong vài năm tới, Việt Nam sẽ không còn mía để chế biến đường.
Trước thực tế này, Cục Trồng trọt đề nghị các cấp chính quyền địa phương, đặc biệt là các công ty đường tổ chức hướng dẫn người trồng mía tăng cường các biện pháp kỹ thuật trong sản xuất, thâm canh nâng cao năng suất để cây mía có đủ khả năng cạnh tranh được với cây trồng khác khi giá đường hạ thấp.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp có chính sách khuyến khích đầu tư sản xuất, chia sẻ lợi ích với người trồng mía mới tạo được mối liên kết chặt chẽ và phát triển vùng nguyên liệu bền vững.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn nêu rõ định hướng cho ngành mía đường đẩy mạnh thâm canh tăng năng suất, đặc biệt chú trọng đến diện tích trồng mía một vụ hè thu để mở rộng diện tích vùng mía tập trung lên 25.000ha, sản lượng vụ mía ép 2010-2011 đạt 11 triệu tấn, đáp ứng gần 70% công suất các nhà máy đường và chủ động giống cho các vụ tiếp theo.
Để giải quyết tình trạng thiếu hụt đường trong năm 2010, Chính phủ đã đồng ý nâng mức hạn ngạch nhập khẩu đường trong năm nay theo như đề nghị của Bộ Công Thương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. Theo đó, tổng hạn ngạch đã cấp trong năm nay là 200.000 tấn.
Ông Đoàn Xuân Hòa cho biết căn cứ vào tình hình thực tế việc cân đối về nhập khẩu đường sẽ được bổ sung, xem xét tiếp và quyết định vào tháng Bảy tới./.