Theo ông Trương Thanh Phong, Chủ tịch VFA, đến thời điểm 1/10/2011, những doanh nghiệp nhỏ chưa đủ điều kiện xuất khẩu sẽ phải chấp nhận làm đơn vị cung ứng hàng cho doanh nghiệp lớn đủ điều kiện xuất khẩu. Tuy nhiên, vấn đề đáng quan tâm là, hiện cả nước có trên 200 doanh nghiệp tham gia xuất khẩu gạo, vậy có giải pháp nào cho những doanh nghiệp nhỏ đã ký đơn hàng xuất khẩu, nhưng đến thời điểm trên vẫn không đủ điều kiện xuất khẩu?

“Doanh nghiệp nhỏ có khách hàng thì nên ủy thác cho doanh nghiệp lớn, chứ không nên chỉ có 5-7 tấn cũng đem đi xuất khẩu. Theo tôi, nên làm đúng như quy định của Nghị định 109/2010/NĐ-CP để vừa đảm bảo ổn định thị trường, vừa thể hiện trách nhiệm của doanh nghiệp đối với người tiêu dùng và người sản xuất”, ông Trương Thanh Phong nói.

Ở góc độ địa phương, vấn đề không phải chỉ là quy mô, mà chính là các điều kiện đã quy định tại Nghị định 109/2010/NĐ-CP để hội đủ điều kiện tham gia xuất khẩu. Ông Nguyễn Xuân Hồng, Phó giám đốc Sở Công thương tỉnh Long An cho biết, tại Long An hiện có nhiều doanh nghiệp công suất kho 40.000 tấn, nhưng vẫn chưa có hệ thống sấy. Mặt khác, nhiều doanh nghiệp còn gặp khó khăn khi thuê mặt bằng và vốn, do đó sẽ không được cấp phép. “Sẽ có nhiều doanh nghiệp buộc phải nhường đơn hàng sang cho doanh nghiệp khác”, ông Hồng nói.

Về phía doanh nghiệp, đại diện Công ty Lương thực, thực phẩm Kiên Giang cho rằng, quy định tại Nghị định 109/2010/NĐ-CP chưa sát với thực tế, bởi lẽ, hiện có rất nhiều doanh nghiệp có cơ sở xay xát, sấy và kho chứa không liền kề với nhau, nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả chế biến, vận chuyển, tuy nhiên, chiểu theo quy định tại Nghị định 109/2010/NĐ-CP là “cơ sở nhà xưởng khép kín”, thì họ vẫn không được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện xuất khẩu gạo.

Đồng quan điểm đó, ông Huỳnh Thế Năng, Phó chủ tịch tỉnh An Giang cho rằng, Nhà nước có thể chấp nhận và tạo điều kiện cho doanh nghiệp xuất khẩu với điều kiện, nếu các doanh nghiệp chứng minh được họ đã có hợp đồng thuê mướn những cơ sở có thể đáp ứng được những quy định tại Nghị định 109/2010/NĐ-CP. Hơn thế, ông Năng còn “gợi ý” Bộ Công thương rằng, để hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong điều kiện khó khăn hiện nay, nên chăng, gia hạn thêm một khoảng thời gian nhất định, để một số doanh nghiệp có quy mô nhỏ, nội lực yếu có điều kiện để có thể tiếp tục tham gia cuộc chơi chung.

Có lẽ, cơ quan quản lý nhà nước cần phải tham khảo những ý kiến trên, bởi lẽ, khi các doanh nghiệp không đủ điều kiện tham gia trực tiếp xuất khẩu và buộc phải làm vệ tinh cho các doanh nghiệp lớn, lẽ tất nhiên, sẽ xuất hiện thêm những tầng nấc trung gian. Cần phải thấy rằng, lâu nay, việc hiệu quả sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp bị giảm do hệ thống phân phối của Việt Nam hiện có quá nhiều tầng nấc trung gian, đã là một thực tế đáng báo động và không hề lạ lẫm.

Tuy vậy, việc “cứu” các doanh nghiệp nhỏ hoàn toàn không liên quan đến hoạt động tổng thể xuất khẩu gạo, vì trên thực tế, theo ông Trương Thanh Phong, trong 6 tháng đầu năm, cả nước có 211 doanh nghiệp tham gia xuất khẩu gạo, nhưng chỉ có 47 doanh nghiệp thực tế xuất khẩu, do vậy, nếu như đến tháng 10/2011 cấp giấy phép cho 80 doanh nghiệp có điều kiện xuất khẩu theo đúng lộ trình thì không lo ngại việc giải quyết “đầu ra” cho người nông dân.