Chức năng cơ bản của Báo cáo tài chính là cung cấp thông tin cho các đối tượng bên ngoài doanh nghiệp nhằm hỗ trợ các đối tượng này đưa ra các quyết định tối ưu. Các đối tượng bên ngoài thường được nhắc tới là các nhà đầu tư, các ngân hàng, khách hàng, nhà cung cấp. Trong một nền kinh tế mà nguồn vốn chủ yếu huy động qua thị trường vốn thì vai trò của các nhà đầu tư được đặc biệt quan tâm. Việc cung cấp thông tin tài chính minh bạch cho các nhà đầu tư góp phần giảm thiểu rủi ro do “thông tin không cân xứng”. Kết quả là các nhà đầu tư sẽ sẵn sàng chấp nhận mức lợi tức kỳ vọng thấp hơn, qua đó làm giảm chi phí vốn cho doanh nghiệp. Chính vì vậy, vai trò của Kế toán trong một nền kinh tế phát triển không chỉ giới hạn ở việc tuân thủ đúng các quy định hiện hành về Tài chính - Kế toán, mà yêu cầu giờ đây đã trở nên cao hơn: cung cấp thông tin hữu ích cho nhà đầu tư. Để đáp ứng yêu cầu này, người làm Kế toán phải nắm rất vững các quy định hiện hành về Kế toán-Tài chính để không chỉ tuân thủ đúng mà còn phải biết vận dụng các quy định này một cách linh hoạt nhằm bảo đảm Báo cáo tài chính cung cấp những thông tin hữu ích nhất cho các nhà đầu tư. Nói nôm na theo ngôn ngữ những người làm nghề Kế toán là phải biết “phù phép” số liệu báo cáo tài chính.

Phù phép báo cáo tài chính – nhìn từ góc độ tích cực

Khi nói đến phù phép báo cáo tài chính, nhiều người thường nghĩ tới việc các doanh nghiệp gian lận trong báo cáo tài chính nhằm các mục đích xấu. Thực tế không hoàn toàn như vậy. Hiểu một cách tổng quát nhất thì “phù phép báo cáo tài chính” (Earnings management) là việc doanh nghiệp sử dụng một số kỹ thuật nhằm thay đổi số liệu báo cáo tài chính để đạt được những mục tiêu nhất định. Các mục tiêu này có thể là để đạt được mức lợi nhuận theo kế hoạch, để bảo đảm một số hệ số tài chính như mong muốn… Bản thân việc phù phép báo cáo tài chính không phải là hành vi tiêu cực. Nó chỉ mang ý nghĩa tiêu cực khi động cơ của việc phù phép là nhằm tạo ra thông tin sai lệch để đánh lừa các nhà đầu tư mà thôi. Trên thực tế có nhiều trường hợp việc can thiệp vào số liệu kế toán không những không có hại mà còn có lợi cho người sử dụng thông tin tài chính. Ví dụ đơn giản sau đây có thể minh hoạ cho luận điểm này.

Giả định Công ty A có khả năng sinh lời bình quân dự kiến là 1.000 tỷ/năm. Để đơn giản ta giả định 138018.jpgCông ty A có chính sách phân phối toàn bộ lợi nhuận hàng năm dưới dạng cổ tức, và công ty có khả năng sinh lợi trong thời gian vô hạn. Tỷ lệ chiết khấu hợp lý là 10%. Như vậy giá trị hiện tại của Công ty A, tính theo mô hình chiết khấu cổ tức (DDM) là 1.000/0.1 = 10.000 tỷ đồng. Giả sử trong năm 2007 Công ty A đầu tư vào một dự án quan trọng mà nếu thành công thì dự kiến lợi nhuận hằng năm sẽ tăng thêm 100 tỷ/năm vô thời hạn. Tuy nhiên, vì tập trung nhiều nguồn lực vào dự án này nên kết quả hoạt động kinh doanh trong năm 2007 chỉ đạt 900 tỷ đồng, thấp hơn 100 tỷ so với năm 2006 (và cũng là mức lợi nhuận dự kiến cho năm 2007). Các nhà quản lý Công ty A hiểu rõ việc sút giảm lợi nhuận này chỉ là tạm thời và Công ty sẽ đạt mức lợi nhuận 1.100 tỷ/năm từ năm 2008 (1.000 tỷ thông thường + 100 tỷ từ dự án mới). Tuy nhiên, các nhà đầu tư bên ngoài thì không được biết thông tin này. Các nhà đầu tư chỉ có thông tin từ Báo cáo tài chính năm 2007. Trong trường hợp này Công ty A đứng trước hai lựa chọn quan trọng: (1) Không can thiệp gì cả, cứ báo cáo lợi nhuận thực tế năm 2007 là 900 tỷ đồng; (2) Sử dụng một số biện pháp can thiệp để mức lợi nhuận báo cáo năm 2007 là 1.100 tỷ đồng. Bảng dưới đây tổng hợp ảnh hưởng của từng lựa chọn: