Thị trường chao đảo

Hai thị trường xuất khẩu chính của thuỷ sản Việt Nam là Mỹ và châu Âu. Cuộc khủng hoảng kinh tế Mỹ xảy ra đã kéo theo thị trường châu Âu cùng chao đảo. Các nhà đầu tư Mỹ rút vốn đầu tư ở châu Âu, khiến đồng Euro, đồng bảng Anh mất giá, nhà nhập khẩu châu Âu bị lỗ. Vì vậy việc xuất khẩu nói chung và xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam nói riêng càng khó khăn.

Hiện EU vẫn luôn dẫn đầu các thị trường nhập khẩu thuỷ sản Việt Nam. Tuy nhiên, thời điểm này các nhà nhập khẩu EU không có tiền do ngân hàng không chịu bảo lãnh nên họ buộc phải ngưng đặt hàng. Nga và Ukraine  chiếm vị trí thứ 2 và thứ 3 trong các nước nhập khẩu cá tra, basa của Việt Nam. Nếu xét về thị trường đơn lẻ nhập khẩu cá tra Việt Nam thì Nga đang dẫn đầu với 155,6 triệu USD, tăng 118% so với cùng kỳ, Ukraine đứng thứ 2 với 104,7 triệu USD, tăng 225%. Tuy nhiên, hiện hai thị trường này đã ngừng nhập hàng vì không có tiền thanh toán do ngân hàng siết chặt tín dụng. Thực tế, không chỉ Nga, Ukraine, Ba Lan hay EU… mà toàn thế giới hiện đều đang lâm vào tình cảnh trên.

Người nuôi và doanh nghiệp đều lao đao

Sản phẩm cá tra, ba sa Việt Nam hiện có mặt tại 80 nước và vùng lãnh thổ, nhưng thực tế chỉ có 3 thị trường chính là Mỹ, EU và Đông Âu, chiếm đến 80% thị phần. Trong điều kiện hiện nay, khi cả 3 thị trường đều gặp những khó khăn quá lớn, số phận con cá tra,ba sa Việt Nam đương nhiên không thoát khỏi tình trạng lao đao. Theo ông Dương Hoàng Mãnh, Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Thuỷ sản Mêkông, khủng hoàng tài chính thế giới đã ảnh hưởng trực tiếp đến xuất khẩu cá tra, basa trong nước. Thực chất, có thể nói “hầu như các thị trường đã đóng cửa hàng loạt”.

Trong khoảng 1 tháng trở lại đây, cá tra, ba sa nguyên liệu ở ĐBSCL liên tục rớt giá thảm hại, người nuôi đang lỗ 1.000 - 2.000 đồng/kg. Tuy vậy, do cá đã đến thời điểm bán, không thể tiếp tục nuôi vì giá thức ăn, thuốc thú y cho cá trong nước bị đẩy lên quá cao. Nên người nuôi đành chấp nhận lỗ để giải phóng đàn cá, tránh thiệt hại nặng hơn.

Thực tế giá cá giảm, nguyên nhân không phải do “thừa” nguyên liệu như cách đây vài tháng, mà do giá xuất khẩu hiện đã giảm nhiều. Thêm vào đó, nhiều doanh nghiệp còn chưa xuất khẩu được nên cũng không thể mặn mà với việc thu mua nguyên liệu cho bà con.

Hiện nay, các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu - đối tượng chịu tác động trực tiếp nhất của cuộc khủng hoảng - đangđối mặt với những khó khăn lớn. Ông Lương Hoàng Mãnh cho biết: “Trong thời gian vừa qua, các doanh nghiệp chưa giải phóng hết lượng cá tồn kho. Nếu tình hình này kéo dài, hàng tồn kho sẽ nhiều hơn, tạo áp lực rất lớn đối với các doanh nghiệp. Đặc biệt hiện nay, các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra đang gặp khó khăn không chỉ về thị trường mà cả về vốn. Từ nay đến cuối năm, nếu như việc mở rộng tín dụng ngân hàng trong nước không được nới lỏng, chắc chắn nhiều doanh nghiệp sẽ khó có thể cầm cự được.

Hướng đi nào cho cá tra, basa?

Cho đến thời điểm này, cuộc khủng hoảng tài chính Mỹ đã ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động xuất khẩu cá tra, basa của Việt Nam. Sức tiêu thụ thuỷ sản ở Mỹ và châu Âu đã giảm sút rõ rệt. Vẫn biết đây là 2 thị trường lớn nhất của con cá tra, basa Việt Nam, nhưng hiện nay, nếu chấp nhận nằm im chờ đợi cho qua cơn khủng hoảng, cũng đồng nghĩa với việc doanh nghiệp chấp nhận “chết chung” với các nhà nhập khẩu. Điều đó đương nhiên là không thể.

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp đã tự tìm cho mình những thị trường mới như Nam Mỹ, Trung Đông, châu Phi... Trong điều kiện hiện nay, với sản phẩm cá tra, basa còn đọng trong kho, các doanh nghiệp hoàn toàn có thể tung ra thị trường nội địa. Và tương lai, cũng nên coi đây là một thị trường tiềm năng.

Một nghịch lý đang diễn ra gây lo lắng cho người nuôi cá tra ở ĐBSCL những ngày gần đây là sản lượng còn ít nhưng giá thấp và không tiêu thụ được. Tại Cần Thơ, giá cá hiện chỉ 13.000 - 14.000 đồng/kg, nhưng các doanh nghiệp không đến mua. Với giá này thì người nuôi lỗ 2.000 - 3.000 đồng/kg…. Ông Vương Nghĩa Quốc, Phó Giám đốc Sở NN & PTNT tỉnh Đồng Tháp, lo ngại: “Toàn tỉnh hiện chỉ còn khoảng 10.000 tấn cá tra tới lứa tiêu thụ nhưng nông dân vẫn không bán được. Mấy ngày qua, hầu hết doanh nghiệp trên địa bàn ngưng thu mua hoặc “chạy” cầm chừng”.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Thủy sản Cần Thơ, vấn đề đáng lo ngại nhất là người nuôi đang khó khăn về vốn, đầu ra sản phẩm vì các doanh nghiệp lớn thì ngưng thu mua cá nguyên liệu, các công ty nhỏ thì mua giá thấp. Trong khi đó, các công ty nhỏ này lại không có nhà máy chế biến nên việc bán cá cho họ tiềm ẩn nhiều rủi ro dẫn đến chậm trả tiền, thậm chí giựt nợ.

Trước thực tế hiện nay, nhiều nông dân nuôi cá và Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản ở ĐBSCL đề nghị: Bộ NN & PTNT và Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ cho người nông dân nuôi cá ở ĐBSCL. Cụ thể là phải xem xét có biện pháp giảm giá thức ăn thủy sản xuống mức hợp lý để giảm áp lực thua lỗ cho người nuôi. Đồng thời, nên nghiên cứu chính sách xuất khẩu trao đổi hàng hóa, ví dụ như đổi sản phẩm cá tra lấy phân bón… vì thực tế các nước nhập khẩu cũng có nhiều khó khăn về tài chính…