Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam, đến thời điểm hiện nay, Việt Nam xuất được hơn 3,5 triệu tấn gạo, đạt kim ngạch hơn 1,3 tỷ USD. Như vậy, so với cùng kỳ năm 2009, gạo xuất khẩu của Việt Nam đã giảm khoảng 5% về khối lượng.
Đáng nói là giá gạo xuất khẩu của Việt Nam liên tục sụt giảm từ đầu năm đến nay. Nếu như giá gạo loại 5% tấm tại thời điểm tháng 12/2009 là 517 USD/tấn thì đến tháng Năm đã giảm xuống còn 358 USD/tấn (giảm 30,75%); giá gạo loại 25% tấm tại thời điểm tháng 12/2009 là 466 USD/tấn đã giảm xuống còn 335 USD/tấn tại thời điểm tháng Năm (giảm 28,11%).
Giá gạo trong tháng Sáu tuy có nhích lên đôi chút, song vẫn thấp hơn rất nhiều so với thời điểm đầu năm (gạo 5% tấm: 373 USD/tấn; gạo 25% tấm: 340 USD/tấn).
Theo ông Trịnh Văn Tiến, chuyên gia về ngành hàng lúa gạo, Trung tâm Thông tin Phát triển Nông nghiệp Nông thôn, thuộc Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn, nguyên nhân của tình trạng này là do dự báo về thị trường lúa gạo thế giới đã sai lệch.
Cuối năm 2009, trước thông tin Ấn Độ, Indonesia bị mất mùa và hiện tượng Elnino có thể xảy ra ở nhiều nước trồng lúa, giới truyền thông đã dẫn lời nhận định của Bộ Nông nghiệp Mỹ cho rằng, năm 2010 là một năm cung thấp hơn cầu về lúa gạo. Tuy nhiên, diễn biến thị trường gạo thế giới sáu tháng đầu năm nay cho thấy tình hình diễn ra hoàn toàn ngược lại (so với dự báo).
Ấn Độ tuy bị mất mùa vụ Kharif, nhưng sản lượng sụt giảm không nhiều. Indonesia đang cân nhắc khả năng tham gia thị trường xuất khẩu gạo, mặc dù trước đó họ đóng cửa thị trường này. Trong khi đó, Thái Lan và Việt Nam đang tồn đọng lượng lớn gạo xuất khẩu.
Mặt khác, hợp đồng giao hàng sáu tháng đầu năm chủ yếu là hợp đồng Chính phủ và việc triển khai gặp khó khăn do đối tác trì hoãn giao nhận hàng cũng như tạm ngưng triển khai đấu thầu các hợp đồng mới khi có thông tin sản lượng gạo đã tăng lên sau vụ Đông Xuân ở Thái Lan, Việt Nam và Indonesia.
Hợp đồng thương mại cũng khó triển khai do trên thị trường có thêm sự tham gia của Bangladesh, Myanmar cạnh tranh trực tiếp đối với dòng sản phẩm gạo chất lượng thấp và trung bình của Việt Nam.
Theo các chuyên gia nông nghiệp, từ nay đến cuối năm, gạo xuất khẩu có thể đạt kế hoạch về khối lượng, nhưng về kim ngạch xuất khẩu lại có thể thấp hơn so với cùng kỳ năm 2009.
Cơ sở của dự báo này là do Bộ Nông nghiệp Ấn Độ vừa công bố, vụ lúa Rabi (Hè Thu) của nước này dự kiến đạt sản lượng cao hơn năm ngoái (14,7 triệu tấn), cùng với con số thiệt hại thấp hơn dự báo của vụ Kharif trước đó, Ấn Độ nhiều khả năng không thuộc danh sách nhập khẩu gạo từ nay đến cuối năm.
Bộ Nông nghiệp Mỹ cũng đưa ra dự báo khá lạc quan về sản xuất gạo toàn cầu, theo báo cáo mới công bố trong tháng Sáu, sản lượng gạo niên vụ 2010/2011 sẽ tăng 4% so với niên vụ 2009/2010. Thương mại gạo toàn cầu được dự báo là sẽ tăng và đạt mức 31,4 triệu tấn.
Hơn nữa, Việt Nam và Thái Lan đang còn tồn đọng một lượng gạo xuất khẩu khá lớn, sức ép về cung là rất lớn, nên nhiều khả năng giá gạo xuất khẩu sẽ còn tiếp tục hạ xuống.
Theo thông tin từ Hiệp hội Lương thực Việt Nam, một số doanh nghiệp xuất khẩu gạo đang tìm cách tiếp cận thị trường Brazil và Nam Mỹ. Nếu khai thông được thị trường này thì tình hình xuất khẩu gạo của Việt Nam từ nay đến cuối năm sẽ được cải thiện.
Tuy nhiên, đây là một thị trường hoàn toàn mới, thị hiếu của người tiêu dùng ở các thị trường này cũng chưa rõ ràng, nên khả năng thành công cũng chưa thể dự đoán trước được.
Thị trường khu vực Trung Đông và châu Phi tiêu dùng gạo đồ và các loại gạo Basmati là chủ yếu nên chúng ta cũng khó cạnh tranh với những loại gạo này so với Thái Lan, Pakistan và Ấn Độ.
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng nhấn mạnh, nhu cầu lương thực thế giới không ngừng tăng lên, trong đó có nhu cầu về gạo, thì với lợi thế là một nước sản xuất và xuất khẩu lúa gạo hàng đầu thế giới, Việt Nam hoàn toàn có thể nâng cao vị trí xuất khẩu gạo trong tương lai nếu tận dụng tốt lợi thế và cơ hội.
Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội, ngành nông nghiệp phải quy hoạch diện tích trồng lúa; thực hiện việc chuyên canh những giống lúa có chất lượng mà Việt Nam có thế mạnh; ứng dụng dây chuyền công nghệ trong việc thu hoạch, bảo quản chế biến gạo để tạo ra những sản phẩm có chất lượng; đảm bảo sự thống nhất trong xuất khẩu gạo, tránh tình trạng bán phá giá làm giảm uy tín của hạt gạo Việt Nam.