Dựa vào những diễn biến gần đây nhất trên thị trường thế giới, ông Trương Thanh Phong, Chủ tịch Hiệp hội lương thực Việt Nam (VFA) và nhiều doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong nước dự báo, từ nay tới quý 1/2012, giá gạo xuất khẩu sẽ vẫn đứng ở mức cao với nhu cầu thực tế khá lớn.

Lượng hợp đồng ký đạt gần mức kỷ lục

Theo VFA, tính đến ngày 31/7 các doanh nghiệp đã xuất khẩu 4,619 triệu tấn, trị giá 2,187 tỉ USD, tăng 16,72% về số lượng và tăng 26,07% về trị giá so với năm 2010, giá xuất khẩu bình quân đạt 473,37 USD/tấn, tăng 35,11 USD/tấn so với cùng kỳ năm trước.

Đặc biệt, xuất khẩu gạo tháng 7 đạt cao hơn mức kế hoạch và cao hơn tháng trước cũng như cùng kỳ năm 2010 cả về số lượng và giá trị .

Ông Trương Thanh Phong cho biết, trong tháng 7 số lượng đăng ký hợp đồng đạt gần mức kỷ lục là trên 1 triệu tấn, gồm có hợp đồng thương mại chiếm trên 500.000 tấn. Tính chung 7 tháng, kết quả đăng ký hợp đồng gạo xuất khẩu là 6,183 triệu tấn, tăng 14,12% so với cùng kỳ năm 2010 và đây là mức cao nhất từ trước tới nay do hợp đồng thương mại tăng mạnh, chiếm 58%, tăng trên 20% trong khi hợp đồng tập trung chỉ chiếm 42%, tăng 6,3% so với cùng kỳ. Số lượng hợp đồng còn lại chưa giao hàng trên 1,5 triệu tấn và phần lớn sẽ giao trong tháng 8 và tháng 9/2011.

Dự kiến từ VFA cho thấy, trong tháng 8 các doanh nghiệp Việt Nam sẽ xuất 700.000 tấn gạo; tháng 9 là 700.000 tấn và xuất khẩu quý 3 sẽ đạt 2,1 triệu tấn, 9 tháng đạt 6 triệu tấn gạo xuất khẩu. Như vậy, nếu theo kế hoạch xuất khẩu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đề ra, để đạt 7-7,3 triệu tấn gạo thì quý 4 chỉ còn xuất từ 1-1,3 triệu tấn gạo. Tuy nhiên, dự báo cân đối cuối năm sẽ gặp khó khăn do nguồn cung hạn chế so với nhu cầu xuất khẩu, ảnh hưởng tới tồn kho chuyển sang gối đầu quý 1/2012.

Giá tăng cao không chỉ do áp lực từ Thái Lan

Theo báo cáo phân tích thị trường của VFA, tình hình thị trường thế giới đang diễn biến phức tạp do ảnh hưởng tâm lý từ chính sách nâng giá lúa thế chấp của chính phủ mới tại Thái Lan đã làm tăng giá lúa gạo và tạo khan hiếm giả tạo tại nước này.

Do cung cấp trong nước bị kiềm chế nên xuất khẩu gạo Thái Lan bị chậm lại và không đáp ứng nhu cầu của thị trường sẽ là yếu tố tác động mạnh trên thị trường gạo thế giới thời gian tới. Sự tác động này sẽ lên đến đỉnh khi chính phủ mới thực hiện chính sách tăng giá lúa quá cao như cam kết, dự kiến giá gạo trắng Thái Lan sẽ tăng lên mức 850 USD/tấn, gạo thơm sẽ tăng lên 1.400 USD/tấn.

Bên cạnh tác động của yếu tố chính sách và tâm lý từ Thái Lan, Mỹ cũng góp phần làm tăng giá do diện tích sản xuất niên vụ 2011-2012 thu hẹp đến 30% và dự kiến giảm sản lượng từ 1,5-2 triệu tấn gạo, làm hạn chế nguồn cung cho thị trường thế giới.

Hiện giá gạo hạt dài của Mỹ đã lên tới 600 USD/tấn gạo cũ và 650 USD/tấn gạo mới, vượt qua cả giá gạo Thái Lan. Nếu cân đối nguồn cung, tăng xuất khẩu của Ấn Độ 1 triệu tấn và của Nam Mỹ 0,5 triệu tấn cũng chỉ bù đắp được sụt giảm lượng gạo của Mỹ. Nếu Thái Lan áp dụng chính sách can thiệp mới, có thể sẽ tăng tồn kho và giảm cung cấp trên thị trường toàn cầu từ 1-2 triệu tấn gạo trong năm 2012. Để bù vào lượng gạo thiếu hụt này, thị trường thế giới sẽ trông chờ vào Ấn Độ tăng xuất khẩu bởi đây là quốc gia đang có lượng gạo và lúa mì tồn kho lớn nhất.

Cũng bàn về tình hình này, ông Lê Trường Sơn, Tổng giám đốc Công ty cổ phân Docimexco cho rằng, ngoài những phân tích thị trường nêu trên, những yếu tố tăng giá trên thị trường thời gian tới là do có nhu cầu đã rõ ràng, Indonesia sẽ nhập thêm trong quý 4, Malaysia nhập tiếp theo nhu cầu như các năm và Philippines cũng phải nhập nếu tồn kho xuống thấp và bị ảnh hưởng mùa mưa bão. Riêng châu Phi sẽ giảm nhập khẩu vì giá cao và tồn kho với các hợp đồng đã ký còn nhiều chờ giao hàng trong tháng 8 và tháng 9/2011.

Với những diễn biến như vậy, ông Trương Thanh Phong cho rằng, đến hết quý 1/2012, nhu cầu thị trường có ở mức ổn định, một số thị trường có thể tăng đột biến. Theo ông Phong, Philippines đã tuyên bố nhập khẩu 880.000 tấn và có thể sẽ nhập nhiều hơn; thị trường Indonesia đã công bố số lượng gạo nhập khẩu là 1,6 triệu tấn, đã ký hợp đồng với Việt Nam giao 500.000 tấn đến tháng 10/2011, còn 1,1 triệu tấn sẽ mua thêm nhưng với xu hướng gạo từ Thái Lan giá cao, lượng gạo mua của Việt Nam sẽ tăng lên.

Chắc chắn còn gạo tạm trữ lưu thông mới xuất khẩu

Trước những diễn biến được phân tích nên trên, Chủ tịch khuyến cáo các doanh nghiệp, từ nay tới cuối năm hợp đồng còn rất nhiều và ký với số lượng lớn, doanh nghiệp chắc chắn còn gạo tạm trữ lưu thông (dự trữ lưu thông nội địa) thì xuất khẩu bình thường vì phải đảm bảo ổn định thị trường trong nước. Khi bán ra cũng cần thận trọng , doanh nghiệp phải chắc chắn có gạo trong kho mới bán.

Năm nay, giá lúa Hè Thu so với giá vụ này năm trước tăng 54%, so với vụ Đông Xuân 2011 tăng hơn 22%. Chính nhờ giá lúa tốt, nông dân nhiều địa phương vụ Thu Đông đã xuống giống với diện tích cao hơn so với kế hoạch. Điển hình như ở Kiên Giang, vụ hè thu đã thu hoạch được 147.000/280.000ha, đạt hơn 50%, năng suất 5,45 tấn/ha, riêng vụ Thu Đông kế hoạch xuống giống chỉ 38000 ha, nhưng đến nay đã đạt 47.000 ha và dự kiến có thể đạt tới trên 50.000 ha.

Ông Trương Thanh Phong cho rằng, đây là tín hiệu tốt, VFA cũng khuyến cáo người dân, nên tăng diện tích lúa thu đông vì lúa vụ này chất lượng tốt, giá bao giờ cũng cao hơn so với các vụ khác.

Ông Cao Minh Lãm, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty lương thực An Giang cho biết, hiện An Giang đã thu hoạch được 80% lúa hè thu, cơ bản là xong. So với hợp đồng xuất khẩu đã đăng ký, sản lượng vụ Hè Thu đủ cho xuất khẩu chứ không dư bởi hiện hợp đồng xuất khẩu thật là chủ yếu, không có tình trạng hợp đồng ảo như những năm trước đây.

Mặc dù vậy Chủ tịch VFA lo ngại và khuyến cáo các doanh nghiệp như vậy, nhưng ông Lê Việt Hải, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Mekong (Cần Thơ) vẫn lạc quan cho rằng, do nhiều năm nhà nước đầu tư về ngăn lũ, thoát lũ, đón lũ, nên sản xuất ở Đồng bằng sông Cửu Long tương đối ổn định.

Vụ hè thu 2011, giá lúa cao người dân sẽ sản xuất lại vụ thu đông nhiều và sản lượng sẽ tăng đáng kể, đáp ứng nguồn cung cho xuất khẩu. Thêm vào đó, với giá lúa cao, người dân sẽ xuống giống vụ đông xuân sớm và có thể thu hoạch ở tháng 2-3/2012. Vì vậy, nếu xuất khẩu gạo có giá tốt như hiện nay, các doanh nghiệp nên tự tin về lượng lúa gạo trong nước. Thêm vào đó, trình độ sản xuất, thu hoạch và xử lý lúa gạo từng bước đã được nâng lên nhiều, các doanh nghiệp cũng yên tâm có lúa chất lượng để xuất khẩu.

Ông Phạm Văn Bảy, Phó Chủ tịch VFA cũng khuyến cáo, các địa phương nên tăng cường diện tích lúa Jasmind vì có giá cao, hiệu quả lớn cho người trồng. riêng với giống IR50404 (lúa phẩm cấp thấp), khi thị trường vẫn có nhu cầu thì cũng nên sản xuất, không nhất thiết phải làm toàn bộ gạo cấp cao, vì vậy ai có điều kiện trồng thì cứ trồng. Tuy nhiên, với giống lúa 50404 thì các địa phương nên cấy vụ Đông Xuân vì ở vụ này chất lượng gạo cao hơn./.