Nguồn: Viện Chính sách và Chiến lược PTNNNT

Xuất khẩu nông lâm thủy sản (NLTS) của Việt Nam sang thị trường ASEAN chiếm khoảng 7% tổng xuất khẩu NLTS của Việt Nam. Thương mại của Việt Nam sang ASEAN trong hai tháng đầu năm 2021 giảm cả về xuất khẩu và nhập khẩu ở mức lần lượt là 14,5% và 3,9%. Tính riêng tháng 2/2021, kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt 167 triệu USD, giảm 44% so với tháng trước và giảm 47% so với cùng kỳ tháng 2/2020. Các mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam sang ASEAN trong tháng 2 là gạo ( chiếm 33%), thủy sản ( chiếm 15%), cà phê ( chiếm 12%), thức ăn gia súc và nguyên liệu ( chiếm 9%), phân bón các loại chiếm 6,5%. So với tháng 1/2021, xuất khẩu các mặt hàng NLTS đều giảm, đặc biệt là sắn và các sản phẩm từ sắn, giảm 71%, hạt điều giảm 67%, rau quả giảm 54%, hạt tiêu, thịt và các sản phẩm thịt giảm 52%, gạo giảm 48%. Ngoại trừ xuất khẩu cao su tăng 10% so với cùng kỳ, các mặt hàng NLTS xuất khẩu khác đều giảm ( chi tiết phụ lục đính kèm).

Theo Tân Hoa xã, tuyến tàu hàng mới nối tỉnh Hồ Nam miền Trung Trung Quốc và ASEAN  đã được Công ty TNHH Tập đoàn Đường sắt Quảng Châu Trung Quốc đưa vào hoạt động vào ngày 31 tháng 3. Tuyến dự kiến ​​sẽ hoạt động hàng tuần sau 3 tháng chạy thử nghiệm, được kỳ vọng sẽ thúc đẩy hơn nữa thương mại giữa các nước ASEAN và Hồ Nam. ASEAN là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc. Năm 2020, tổng kim ngạch thương mại giữa 10 nước ASEAN và Hồ Nam đạt 81,03 tỷ CNY (khoảng 12,35 tỷ USD), tăng 30,9% so với cùng kỳ năm trước và chiếm 16,6% tổng kim ngạch ngoại thương của Hồ Nam. Kim ngạch thương mại ASEAN-Hồ Nam tiếp tục tăng 86,3% so với cùng kỳ năm ngoái lên 10,15 tỷ CNY trong hai tháng đầu năm 2021.

Bản cập nhật mới nhất của Ngân hàng Thế giới (WB) về các nền kinh tế Đông Á và Thái Bình Dương đã nhấn mạnh sự phục hồi không đồng đều trong tăng trưởng của các nền kinh tế khu vực, khi các nước đang phục hồi sau tác động của đại dịch COVID-19 . Theo báo cáo, các nền kinh tế khu vực bắt đầu phục hồi trở lại vào nửa cuối năm 2020. Tuy nhiên, chỉ có Việt Nam và Trung Quốc là đi theo con đường phục hồi hình chữ V với sản lượng vượt qua mức trước COVID-19. Việt Nam và Trung Quốc sẽ tăng trưởng mạnh mẽ vào năm 2021, dự báo tăng trưởng lần lượt 8,1% và 6,6%, trong khi phần còn lại của khu vực được dự báo chỉ tăng 4,4%. Hầu hết các quốc gia khác vẫn chưa chứng kiến ​​sự phục hồi hoàn toàn cả về sản lượng và động lực tăng trưởng. Hiệu quả kinh tế giữa các quốc gia tiếp tục phụ thuộc vào hiệu quả ngăn chặn đại dịch COVID-19, khả năng tận dụng sự hồi sinh trong thương mại hàng hóa quốc tế và năng lực của các chính phủ trong việc hỗ trợ tài chính và tiền tệ.  Nhiều nền kinh tế, đặc biệt là ở các đảo ở Thái Bình Dương sẽ không đạt được mức sản lượng trước COVID-19 cho đến năm 2022 hoặc muộn hơn. Các quốc gia không thể khôi phục hoàn toàn các lĩnh vực xuất khẩu của mình hoặc phụ thuộc quá nhiều vào du lịch, đang phải trải qua một thời gian khó khăn để đạt được mức tăng trưởng khiêm tốn vào năm 2021. Tại Thái Lan và Philippines, kinh tế dự báo sẽ duy trì dưới mức trước đại dịch cho đến năm 2022. Trong số các quốc gia nhỏ hơn, sự phục hồi dự kiến ​​sẽ đặc biệt kéo dài ở các nền kinh tế hải đảo phụ thuộc vào du lịch, với mức tăng trưởng dự kiến ​​là âm ở khoảng một nửa số quốc gia. Báo cáo lưu ý rằng nợ công trong khu vực tăng trung bình hơn 7% GDP, do các chính phủ cam kết hỗ trợ tài khóa bằng gần 10% GDP vào năm 2020. Nợ công gia tăng và thâm hụt tài khóa gia tăng sẽ hạn chế chi tiêu chính phủ hơn nữa trong ngắn hạn.

Hòn đảo nghỉ dưỡng nổi tiếng của Thái Lan Phuket là tỉnh đầu tiên miễn trừ yêu cầu kiểm dịch đối với du khách nước ngoài đã tiêm phòng từ ngày 01/7/2021. Trung tâm Quản lý Tình hình Kinh tế (CESA) do Thủ tướng Prayut Chan làm chủ tịch gần đây đã thông qua đề xuất tiêm chủng ít nhất 70 phần trăm dân số của hòn đảo vào ngày 1 tháng 7 để mở cửa du lịch trở lại cho những người đi nghỉ đã tiêm phòng. Theo dự báo mới nhất của Ngân hàng Thế giới vào ngày 26/3, Thái Lan sẽ tăng trưởng khoảng 3,4% trong năm nay, giảm so với dự báo trước đó là 4%. Tuy nhiên, Chính phủ Thái Lan cũng đặt mục tiêu tăng trưởng 4% vào năm 2021 và 2022. 

Theo số liệu thống kê từ hải quan Trung Quốc, Thương mại giữa Trung Quốc và ASEAN đạt 4,74 nghìn tỷ nhân dân tệ (722,8 tỷ USD) vào năm 2020, tăng 7% hàng năm.  Trung Quốc là cường quốc tiêu thụ lớn nhất trong khu vực, trở thành thị trường mục tiêu của ASEAN, đặc biệt là trong thời kỳ hậu COVID-19, khi thị trường Mỹ và EU đang gặp khó khăn. Với việc ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), Hiệp định Thương mại Tự do Trung Quốc-ASEAN quan hệ giữa ASEAN và Trung Quốc được kỳ vọng sẽ nâng cao. Tại Diễn đàn Phát triển Trung Quốc 2021 vào ngày 22 tháng 3, Trung Quốc cho biết cần nhập khẩu hơn 2 nghìn tỷ USD hàng hóa và 500 tỷ USD dịch vụ mỗi năm. Hợp tác trong tương lai giữa Trung Quốc và ASEAN sẽ tập trung vào thương mại hàng hóa và dịch vụ, đầu tư, năng lực sản xuất và xây dựng các khu công nghiệp xuyên biên giới, trọng tâm vào thương mại điện tử xuyên biên giới và đầu tư trực tiếp vào các lĩnh vực khai khoáng và sản xuất. Ngoài phát triển cơ sở hạ tầng, các lĩnh vực ưu tiên hợp tác đầu tư song phương sẽ bao gồm điện tử, sản xuất và chế biến thực phẩm, vật liệu xây dựng, hàng may mặc, khu công nghiệp, du lịch và dịch vụ.  Ngày 31/3-2/4 Trung Quốc đã có cuộc gặp riêng với ngoại trưởng bốn nước ASEAN (Singapore, Malaysia, Indonesia và Philippines).

Nhóm công tác Sáng kiến ​​Hội nhập ASEAN (IAI) đã triệu tập cuộc họp lần thứ 63 tại Jakarta, Indonesia vào ngày 25 tháng 3. Đây là cuộc họp thường kỳ của các đại diện thường trực ASEAN để đánh giá việc thực hiện các dự án trong IAI và tìm kiếm các giải pháp để nâng cao hơn nữa hiệu quả của các Kế hoạch Công việc của IAI, bao gồm việc hoàn thành Kế hoạch Công tác III (2016-2020) của IAI và ra mắt Kế hoạch làm việc IAI IV (2021-2025) đã được thông qua vào cuối năm 2020. Cho đến nay, 22 trong số 26 dòng hành động của Kế hoạch Công tác III của IAI, chiếm 84,6%, đã được thực hiện trên 5 lĩnh vực chiến lược “Lương thực và Nông nghiệp”, “Tạo thuận lợi Thương mại”, “Doanh nghiệp Siêu nhỏ, Nhỏ và Vừa (MSMEs)” , “Giáo dục” và “Sức khỏe và Hạnh phúc”. Hiện đã có 127 dự án được phê duyệt và triển khai với tổng vốn 30,79 triệu USD. Vào cuối kế hoạch làm việc vào tháng 7 năm 2021, bảy dự án bổ sung sẽ được thiết kế để hoàn thành bốn tuyến hành động còn lại. Tại cuộc họp, Nhóm đặc nhiệm đã thông qua 17 dự án mới trong Kế hoạch Công tác IV (2021-2025) của IAI, 16 trong số đó do Singapore tài trợ và một do Nhật Bản tài trợ. Trong thời gian tới, Nhóm đặc nhiệm sẽ tiếp tục đẩy nhanh giai đoạn hai của dự án hỗ trợ thực hiện Kế hoạch công tác IV của IAI, bao gồm việc tổ chức tham vấn quốc gia tại các nước CLMV (Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam) và tham vấn khu vực, diễn đàn, từ đó xây dựng kế hoạch thực hiện chi tiết và đề xuất các dự án mô hình ở các nước CLMV.

Tại báo cáo “Triển vọng Kinh tế Khu vực ASEAN + 3” được công bố vào ngày 31 tháng 3, Văn phòng Nghiên cứu Kinh tế Vĩ mô ASEAN + 3(AMRO) dự báo khu vực ASEAN + 3 sẽ tăng trưởng 6,7% trong năm nay và 4,9% vào năm 2022, sau khi giảm nhẹ 0,2% vào năm 2020.  Myanmar được dự đoán là quốc gia duy nhất ghi nhận mức suy giảm kinh tế là 2,6% trong khi Trung Quốc là quốc gia tăng trưởng nhanh nhất, 8,7%. Báo cáo cho biết sự thay đổi trong lĩnh vực sản xuất và xuất khẩu, cùng với các chính sách kinh tế hỗ trợ ​​sẽ thúc đẩy tăng trưởng. Việc phân phối rộng rãi vắc xin sẽ tiếp tục bình thường hóa hoạt động kinh tế và cải thiện điều kiện thị trường lao động. Việc đi lại và du lịch dần trở lại sẽ có lợi cho hầu hết các nền kinh tế, đặc biệt là Campuchia, Nhật Bản, Singapore và Thái Lan. Khu vực ASEAN + 3, nơi sinh sống của 30% dân số thế giới, chỉ chiếm 3% tổng số các trường hợp COVID-19 được xác nhận trên toàn cầu. Tuy nhiên, việc ngăn chặn tại chỗ vi rút có thể tiếp tục là cần thiết cho đến khi đạt được khả năng miễn dịch của cộng đồng bằng cách tiêm chủng rộng rãi AMO cho biết đại dịch  đã vô tình trở thành bàn đạp cho quá trình số hóa trong khu vực ASEAN + 3, đây là yếu tố chính trong việc tăng cường chuỗi cung ứng và tạo thuận lợi cho thương mại toàn cầu.  Do đó, khu vực này có cơ hội to lớn để nâng cấp và củng cố vai trò của mình trong các chuỗi giá trị toàn cầu, không chỉ đạt được độ mở lớn hơn mà còn tăng cường khả năng cạnh tranh của mình trong cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư. 

Quỹ “ASEAN AgriTrade” đã được thành lập trong khuôn khổ Dự án Hợp tác ASEAN-Đức đã thông qua dự án thúc đẩy chuỗi giá trị ở Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam (CLMV). Ngành nông nghiệp là xương sống cho các nước CLMV, chẳng hạn tại Campuchia, 73% dân số kiếm sống nhờ lĩnh vực này, khu vực nông nghiệp tăng 0,5% trong năm ngoái, trong khi khu vực công nghiệp và dịch vụ giảm lần lượt 1,2 và 6,7%. Sáng kiến ​​yêu cầu khu vực tư nhân đề xuất các dự án và tự tài trợ một nửa chi phí liên quan, phần còn lại sẽ thông qua chương trình. Các dự án được phê duyệt sẽ nhận được khoảng 24.000 USD cho mỗi dự án, trong khi các dự án liên doanh đặc biệt có thể nhận được lên đến khoảng 35.000 USD. Bốn tiêu chí bổ sung phải được đưa vào các đề xuất: tiềm năng tác động, đổi mới, tính toàn diện và khả năng mở rộng.  Trong khi các cây trồng ưu tiên của Campuchia là ớt, xoài và hạt điều, các mặt hàng khác cũng có thể được hưởng lợi từ chương trình. Các loại cây trồng ưu tiên ở Lào là dưa hấu và chuối, trong khi đó tại Myamar là cà phê, ớt, bưởi và nấm từ Myanmar. Tại Việt Nam chú trọng vào vải từ các tỉnh Sơn La và Bắc Giang ở Việt Nam. ASEAN AgriTrade đã gia hạn thời hạn đến ngày 4 tháng 4, mỗi dự án dự kiến ​​có thời gian là 19 tháng.

Malaysia cho biết đang hướng tới việc phê chuẩn hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) vào cuối năm nay. RCEP sẽ có hiệu lực sau 60 ngày kể từ khi Malaysia hoàn tất các thủ tục trong nước và sau đó sẽ đệ trình văn kiện phê chuẩn lên Ban Thư ký ASEAN. Để RCEP có hiệu lực, sáu quốc gia thành viên ASEAN và ba đối tác của hiệp định thương mại tự do ASEAN sẽ phải phê chuẩn hiệp định này. Các nước RCEP đã đầu tư tổng cộng 104,6 tỷ RM vào các dự án sản xuất từ ​​năm 2017-2020, tạo ra 91.268 cơ hội việc làm tại Malaysia. Trong khi đó, Philippines đã chính thức bày tỏ mong muốn gia nhập Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), nhằm tăng cường quan hệ thương mại với các quốc gia mà nước này hiện chưa có thỏa thuận tự do mậu dịch (FTA). Vào tháng 11 năm ngoái, Philippines là một trong số 15 nước ký Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP). Nước này hiện đang cố gắng vực dậy nền kinh tế và tạo thêm công ăn việc làm cho người dân trong dài hạn. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính tổng sản phẩm trong nước (GDP) của Philippines giảm 9,6% trong năm 2020 - mức giảm mạnh nhất ở khu vực Đông Nam Á.

Các bộ trưởng kinh tế ASEAN đang xem xét việc mở rộng danh mục hàng hóa thiết yếu bao gồm thực phẩm và nông sản. Các quốc gia thành viên vẫn có thể áp đặt các hạn chế trong trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng, nhưng phải phù hợp với các nghĩa vụ thương mại quốc tế. Trong cuộc họp trực tuyến với các bộ trưởng kinh tế ASEAN Ngày 2-3 tháng 3, Bộ Thương mại Philippin đang kêu gọi đưa lương thực chính như gạo vào danh sách mở rộng danh mục hàng hóa thiết yếu. Giảm bớt các rào cản thương mại đối với cá, thịt, ngũ cốc, gạo và các mặt hàng thực phẩm khác được coi như là một giải pháp cấp bách để giảm lạm phát tại Philipin khi lạm phát đã đạt mức cao nhất trong 26 tháng. Chi phí thực phẩm đã tăng lên 6,98% trong tháng trước từ mức 6,64% trong tháng 1 do giá thịt và rau tăng lần lượt tăng 20,7% và 16,7%. Các Bộ, ngành nước này đã đề xuất hạ mức thuế tối huệ quốc (MFN) đối với thịt lợn và gạo để giải quyết vấn đề chi phí thực phẩm đắt đỏ. Vào ngày 1/2/2021, Tổng thống Duterte đã ký quyết định số 124, áp dụng mức giá trần là 170 PHP/kg đối với thịt lợn mảnh và giá 300 PHP/kg đối với thịt lợn ba chỉ, áp dụng đến ngày 8/4/2021. Mới đây, Tổng thống Philippines - Rodrigo Duterte đã đề xuất tăng lượng nhập khẩu tối thiểu (MAV) các sản phẩm thịt lợn năm 2021 lên 350.000 tấn, từ mức hiện tại là 54.210 tấn để giải quyết tình trạng giá thực phẩm ở mức cao và nhằm tăng nguồn cung thịt lợn trong nước. Đề xuất tăng nhập khẩu thịt lợn của Tổng thống sẽ được chuyển đến Quốc hội để xem xét.

Trung tâm Cơ giới hóa và Phát triển Sau Thu hoạch Philippines (PHilMech) cho sẽ tiến hành đấu thầu và mua lại máy móc nông trại trị giá 5 tỷ PHP vào tháng 5/2020. Đến nay Philippin đã hoàn thành ít nhất 99% cuộc đấu thầu cho máy móc nông trại trị giá 10 tỷ PHP cho giai đoạn 2019 và 2020. Các khoản chi này được tài trợ theo Chương trình Cơ khí hóa của Quỹ Nâng cao Năng lực Cạnh tranh (RCEF) của Bộ Nông nghiệp (DA) đã được hiện thực hóa thông qua Luật Thuế quan (RTL) và Đạo luật Cộng hòa 11203. Tính đến ngày 29 tháng 3, 15.046 máy nông nghiệp khác nhau đã được mua sắm trong số 23.378 máy. Trong đó, 13.499 sản phẩm đã được chuyển giao và phân phối cho các đơn vị đủ điều kiện, mang lại lợi ích cho ít nhất 155.000 triệu nông dân. Ngoài máy móc nông nghiệp, PHilMech đã tiến hành đào tạo cho các thành viên và đã tiếp cận 57 tỉnh sản xuất lúa trên toàn quốc theo Chương trình Cơ giới hóa RCEF. Theo RCEF, bắt đầu vào tháng 3 năm 2019, chính phủ đã xóa bỏ hệ thống hạn ngạch nhập khẩu gạo và thay thế bằng thuế quan thông qua Đạo luật RA 11203, bắt đầu từ ngày 5 tháng 3 năm 2019 cho đến năm 2024. Mức thuế được chốt ở mức 35% nếu nhập khẩu gạo từ các nước ASEAN; đến 180%, nếu cao hơn MAV và từ một quốc gia không thuộc ASEAN. Chính phủ Philippines đã gần đi được nửa chặng đường trong việc thực hiện các chương trình RCEF, 10 tỷ PHP sẽ được phân bổ hàng năm trong thời gian sáu năm từ 2019 đến 2024 cho các chương trình cải thiện khả năng cạnh tranh của ngành gạo Philippines.

Theo báo cáo của Globe Newswire công bố vào 31/3/2021 việc áp dụng thanh toán kỹ thuật số tại thị trường ASEAN đã ngày càng chú trọng,  62% người tiêu dùng trong khu vực ASEAN có kế hoạch tăng cường sử dụng các dịch vụ thanh toán trực tuyến sau khi đại dịch lắng xuống, trong khi 60% người tiêu dùng có kế hoạch tăng cường sử dụng dịch vụ ví kỹ thuật số (eWallet) trong tình huống hậu đại dịch. Đặc biệt, 87% người tiêu dùng trong khu vực có kế hoạch bắt đầu hoặc tăng cường sử dụng các dịch vụ thanh toán kỹ thuật số để tránh tiếp xúc vật lý với người khác. Sự thuận tiện sẽ vẫn là động lực chính cho việc sử dụng thanh toán kỹ thuật số, được thể hiện bởi 89% người tiêu dùng trên toàn khu vực ASEAN. Một yêu cầu chính khác từ phía cầu là bảo mật - 43% người tiêu dùng ở Châu Á - Thái Bình Dương mong muốn các doanh nghiệp bảo vệ dữ liệu của họ. Việc sử dụng các công nghệ, chẳng hạn như trí tuệ nhân tạo và sinh trắc học, sẽ là yếu tố quan trọng giúp các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán cân bằng giữa tính bảo mật và sự tiện lợi. Sự chuyển dịch sang khả năng tương tác thanh toán quốc gia và khu vực đã bắt đầu trước đầu năm (2020). Các chính quyền địa phương trong khu vực ASEAN đã bắt đầu chuyển sang khả năng tương tác quốc gia bằng cách cung cấp cơ sở hạ tầng thanh toán liên quan và thực thi các tiêu chuẩn bắt buộc. Trong khi đó, các hợp tác trong ngành khu vực được khởi xướng bởi khu vực tư nhân, đáng chú ý nhất là bởi các công ty có trụ sở tại Thái Lan và Singapore. Kết quả khảo sát cho thấy khả năng tương tác là một khái niệm quan trọng vì 72% người tiêu dùng trong khu vực cho rằng không có đủ người bán chấp nhận thanh toán kỹ thuật số. Khả năng tương tác sẽ cho phép quy trình mua lại người bán nhanh hơn và mang lại sự thuận tiện hơn cho người dùng thanh toán kỹ thuật số. 

Trong tháng 3/2021, Facebook đã công bố kế hoạch đặt hai tuyến cáp dưới nước kết nối Mỹ với Indonesia và Singapore, bộ cáp đầu tiên nối trực tiếp Đông Nam Á với Bắc Mỹ. Cáp xuyên Thái Bình Dương Echo và Bifrost, sẽ tăng khả năng truyền dữ liệu giữa châu Mỹ và Đông Nam Á lên 70%.   Theo Bloomberg, khoảng 98% liên lạc qua internet và điện thoại trên thế giới hiện nay được bằng cáp dưới biển, với khoảng 400 mạng tồn tại tính đến tháng 3 năm 2021. Người dân Indonesia, giống như người dân ở phần lớn Đông Nam Á, chủ yếu truy cập Internet thông qua dữ liệu di động, hiện chỉ 10% quốc gia này có quyền truy cập Internet băng thông rộng — và các loại cáp mới là một bước tiến quan trọng để cải thiện khả năng truy cập. Facebook cũng có kế hoạch đặt 3.000 km cáp quang trên 20 thành phố ở Indonesia.