Sáng 27/11, Cục Kinh tế hợp tác và PTNT phối hợp với Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường tổ chức hội thảo tham vấn kết quả xây dựng bộ chỉ số môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, hợp tác xã (HTX) trong lĩnh vực nông nghiệp. Hội thảo có sự tham dự của đại diện các đơn vị thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường; đại diện các bộ, ngành liên quan; các chuyên gia, nhà khoa học; đại biểu các địa phương; tổ chức quốc tế; hiệp hội ngành hàng; cùng các cơ quan báo chí, truyền thông.

Phát biểu khai mạc hội thảo Ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn cho biết: “Nghị quyết số 106/NQ-CP của Chính phủ về Phát triển kính tế tập thể, HTX nông nghiệp trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới đã giao cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhiệm vụ xây dựng Bộ chỉ số và cơ chế đánh giá, xếp hạng “Môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp”. Đây là nhiệm vụ có tính chất chiến lược, mở ra một cách tiếp cận mới: Đo lường chất lượng điều hành của địa phương đối với hệ sinh thái kinh tế tập thể, HTX vốn là khu vực có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với nông dân, nông thôn và phát triển bền vững”.

Xây dựng môi trường kinh doanh thuận lợi cho HTX chính là thước đo mức độ quan tâm của chính quyền địa phương đối với kinh tế tập thể. Một địa phương thực sự coi trọng phát triển HTX sẽ thể hiện qua: (i) cách bố trí nguồn lực; (ii) mức độ đồng hành của chính quyền; (iii) sự minh bạch và ổn định của chính sách; (iv) chất lượng hạ tầng, dịch vụ công; (v) khả năng kết nối HTX với doanh nghiệp, ngân hàng, thị trường; (vi) và trên hết, là thái độ của chính quyền khi HTX gặp khó khăn. Nói cách khác, môi trường kinh doanh đối với HTX chính là “sức khỏe của thể chế” trong lĩnh vực nông nghiệp ở cấp tỉnh. Nếu môi trường tốt, HTX sẽ lớn mạnh, nông dân sẽ nâng cao thu nhập, nông nghiệp có điều kiện chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Nếu môi trường còn rào cản, dù có chính sách tốt đến đâu, HTX cũng khó phát triển. Do đó, việc đánh giá môi trường kinh doanh và công bố xếp hạng hằng năm sẽ tạo áp lực cải cách tích cực, khuyến khích cạnh tranh lành mạnh giữa các địa phương trong hỗ trợ HTX, tương tự như cách PCI đã tạo động lực cải thiện chất lượng điều hành đối với doanh nghiệp.

Tại hội thảo, Thạc sĩ Tạ Thu Trang – đại diện Trung tâm Thông tin và Dịch vụ nông nghiệp và môi trường – trình bày dự thảo Bộ chỉ số và kết quả đánh giá thí điểm. Bộ chỉ số PCGI gồm 9 hợp phần với 48 chỉ tiêu, phản ánh hai nhóm nội dung chính: năng lực nội tại của HTX và môi trường hỗ trợ từ bên ngoài, bao gồm thể chế, hạ tầng, chính sách và chất lượng điều hành của địa phương. Bộ chỉ số được xây dựng trên cơ sở pháp lý và thực tiễn phát triển kinh tế tập thể tại Việt Nam, đồng thời kế thừa có chọn lọc các mô hình đánh giá trong và ngoài nước.

Theo bà Trang, PCGI sẽ là công cụ đánh giá, theo dõi và xếp hạng mức độ thân thiện trong môi trường kinh doanh của các tỉnh, thành phố. Những khoảng trống trong điều hành và hỗ trợ HTX sẽ được nhận diện qua từng kỳ đánh giá, từ đó tạo căn cứ thực tiễn giúp hoàn thiện chính sách và các giải pháp phát triển HTX nông nghiệp.

TS. Nguyễn Anh Phong, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách NN&MT đề xuất triển khai khảo sát trên phạm vi toàn quốc, với 34 tỉnh/thành tham gia và đối tượng khảo sát bao phủ đầy đủ các nhóm HTX theo ngành nghề, vùng miền và quy mô. Tổng cộng dự kiến 9.000 HTX được gửi phiếu, với tỷ lệ mẫu hợp lệ thu về tối thiểu 25%, tương đương khoảng 2.380 phiếu sau khi làm sạch dữ liệu. Việc phân bổ mẫu cho từng địa phương sẽ dựa trên số lượng HTX đang hoạt động thực tế và cơ cấu ngành nghề, nhằm bảo đảm tính cân đối và khả năng so sánh giữa các tỉnh.

Phiên thảo luận tại hội thảo ghi nhận nhiều góp ý sâu sắc. PGS.TS Chu Tiến Quang – nguyên Trưởng ban Chính sách phát triển nông thôn, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương –đặc biệt lưu ý ba nhóm vấn đề có ảnh hưởng lớn đến môi trường kinh doanh của HTX gồm: môi trường pháp lý, các yếu tố kinh tế và các yếu tố văn hóa – xã hội. Do vậy cần điều chỉnh một số chỉ tiêu cho phù hợp thể hiện được các yếu tố này.

Chung quan điểm về việc điều chỉnh cấu trúc kỹ thuật, Ts. Nguyễn Văn Tiến – nguyên Vụ trưởng Vụ NNNT, Ban Kinh tế Trung ương – đề nghị xem xét lại trọng số trong Bộ chỉ số. Theo ông, những chỉ tiêu quan trọng như tăng trưởng số lượng thành viên HTX và khả năng cung ứng dịch vụ của HTX cần được ưu tiên trọng số cao hơn, vì đây là những yếu tố phản ánh rõ năng lực thực chất và sức sống của mô hình HTX.

Từ góc độ phát triển xanh, Ts. Mai Thị Huyền – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông nghiệp Bắc Giang – đề nghị đưa thêm nhóm chỉ tiêu liên quan đến phát thải vào Bộ chỉ số, bao gồm biện pháp giảm phát thải, diện tích phát thải và khả năng quản lý giảm phát thải của HTX. Theo bà, điều này phù hợp với xu hướng chuyển đổi xanh trong nông nghiệp và các cam kết quốc gia về giảm phát thải.

Đại diện Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, PGS.Ts Ngô Thị Phương Thảo cho rằng ngoài nền tảng pháp lý và hạ tầng, các yếu tố thị trường đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với HTX. Vì vậy, Bộ chỉ số nên bổ sung các chỉ tiêu phản ánh năng lực liên kết thị trường, mức độ đổi mới sáng tạo, ứng dụng khoa học – công nghệ và khả năng kết nối chuỗi giá trị. Bà cũng đề nghị xem xét thêm các yếu tố về gắn kết cộng đồng và bản sắc văn hóa vùng miền – những yếu tố có tác động không nhỏ đến mô hình HTX ở từng địa phương.

Ở góc nhìn thể chế, Ts. Nguyễn Minh Thảo – Phó Trưởng ban Môi trường kinh doanh, Viện Chiến lược & Chính sách kinh tế – tài chính – nhấn mạnh kết quả chỉ số chỉ là một phần đầu ra, còn thực tế môi trường kinh doanh của HTX chịu tác động của nhiều yếu tố khác. Vì vậy, đánh giá phải được thực hiện khách quan, độc lập. Bà cũng đề xuất bổ sung cách tiếp cận “đầu vào – đầu ra”, đo lường tác động của thể chế, chính sách và mức độ hỗ trợ đến kết quả hoạt động của HTX theo thời gian. TS. Thảo nhấn mạnh thêm rằng mục tiêu của bộ chỉ số không phải tạo ra cuộc cạnh tranh điểm số giữa các địa phương, mà hướng tới một sự cạnh tranh tích cực, nơi các tỉnh, thành cùng nỗ lực cải thiện để làm tốt hơn, từ đó nâng mặt bằng chung về môi trường kinh doanh dành cho HTX.

Một số đại biểu cho rằng cơ quan quản lý nhà nước không nên trực tiếp thực hiện và đánh giá Bộ chỉ số, bởi chức năng của cơ quan quản lý là tạo lập môi trường minh bạch và bình đẳng, không phải “tự đánh giá sân chơi của mình”. Việc đánh giá, theo các đại biểu, nên giao cho tổ chức độc lập hoặc các đơn vị có chuyên môn, tuân theo thông lệ quốc tế như PCI.

Phản hồi các ý kiến này, ông Lê Đức Thịnh – Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và PTNT – khẳng định quan điểm của nhóm xây dựng ngay từ đầu cũng theo hướng giao cơ quan độc lập thực hiện đánh giá; Cục chỉ giữ vai trò điều phối và đảm bảo nguồn lực. Ông cho biết Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ làm việc với Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường và các bên liên quan để thống nhất mô hình triển khai phù hợp, bảo đảm tính khách quan và minh bạch của Bộ chỉ số. Ông đồng thời nhấn mạnh rằng mục tiêu lớn nhất của Bộ chỉ số không phải là xếp hạng cho đẹp, mà là tạo áp lực cải thiện thực chất môi trường kinh doanh dành cho HTX.

Ông Thịnh khẳng định HTX muốn phát triển bền vững phải thể hiện được ba yếu tố cốt lõi gồm tăng trưởng thành viên, tăng trưởng vốn và tài sản, và nâng cao chất lượng dịch vụ cung ứng cho thành viên. Theo ông, một môi trường kinh doanh tốt phải là môi trường giúp HTX có khả năng chứng minh và nâng cao ba yếu tố này. Nghĩa là địa phương cần bảo đảm thể chế minh bạch, chính sách ổn định, hạ tầng thuận lợi, cơ chế hỗ trợ kịp thời và khả năng kết nối hiệu quả. Nếu môi trường tốt, HTX sẽ lớn mạnh; nếu môi trường còn rào cản, HTX dù nỗ lực đến đâu cũng khó phát triển.

Hội thảo nhận được sự quan tâm lớn từ đại biểu. Bên cạnh các góp ý chuyên môn nhằm hoàn thiện kỹ thuật của Bộ chỉ số, nhiều ý kiến đánh giá cao nỗ lực xây dựng một công cụ hoàn toàn mới, lần đầu tiên đo lường môi trường kinh doanh dành riêng cho khu vực kinh tế tập thể, HTX. Đại diện nhóm nghiên cứu, ông Nguyễn Anh Phong – Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường – cảm ơn các chuyên gia và đại biểu đã đóng góp ý kiến giúp làm rõ cấu trúc, phân nhóm yếu tố nội tại – ngoại tại và các chỉ tiêu ưu tiên. Ông cho biết nhóm sẽ tiếp tục hoàn thiện Bộ chỉ số trong giai đoạn tiếp theo.

Thanh Hằng