Thiệt hại nặng
Trước khi có lệnh cấm, Đài Loan là một những thị trường dễ tính nhập khẩu trái cây Việt Nam, trong đó có thanh long.
Theo số liệu thống kê của Chi cục kiểm dịch thực vật vùng II (Cục BVTV-Bộ NN&PTNT), năm 2008, trong số trên 81 ngàn tấn thanh long xuất khẩu, hơn 12.700 tấn được xuất sang Đài Loan.
Hai tháng đầu năm nay, lượng thanh long xuất khẩu sang Đài Loan đạt 2.127 tấn với giá 1USD/kg. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu trái cây thừa nhận, thị trường Đài Loan là phao cứu sinh cho trái thanh long, khi nhiều thị trường khác như Mỹ, EU ngày càng siết chặt hàng rào kiểm soát thương mại.
Thế nhưng, kể từ sau ngày 1.3 năm nay, thời điểm lệnh cấm nhập khẩu của Đài Loan có hiệu lực, hàng ngàn tấn thanh long đã bị tắc lại, gây nhiều thiệt hại, khó khăn cho doanh nghiệp và người trồng thanh long.
Ông Mai Văn Bình, giám đốc công ty XNK Kiều Nga (Bình Thuận), đơn vị lấy Đài Loan làm thị trường xuất khẩu chủ lực nói rằng, trước khi bị cấm, lượng thanh long xuất sang Đài Loan chiếm trên 50% sản lượng của công ty.
"Nhờ phía Đài Loan thông báo thời gian cấm nhập khẩu trước 4-5 tháng, chúng tôi đã nhanh chóng tìm kiếm mối hàng ở các nước khác như Malaysia, Indonesia, Thái Lan… nên gần 2 tháng qua, chưa bị ảnh hưởng gì mấy", ông Bình nói.
Tuy nhiên, về lâu dài, việc ách tắc ở thị trường Đài Loan sẽ ảnh hưởng xấu cho thanh long Việt Nam. Bởi lâu nay, Đài Loan là một thị trường khá chuẩn, khi họ luôn duy trì giá nhập khẩu từ 80 cent đến 1 USD/kg thanh Long. Nhờ giá mua ổn định mà doanh nghiệp Việt Nam khó bị khách hàng từ những thị trường khác trong khu vực ép giá.
Giá thanh long tại Bình Thuận, địa phương chiếm diện tích, sản lượng thanh long lớn nhất nước, đã tụt giảm khá mạnh kể từ khi thị trường Đài Loan bị ách tắc.
Ông Trần Ngọc Hiệp, giám đốc công ty TNHH thanh long Hoàng Hậu cho biết, giá thanh long chỉ còn 6.000-7.000 đồng/kg, thấp hơn một nửa so với đầu năm. “Chúng tôi đã kịp cơ cấu lại thị trường, nhưng nếu lệnh cấm kéo dài sẽ bị ảnh hưởng", ông Hiệp khẳng định.
Không chấp nhận chiếu xạ, phải xử lý nhiệt
Từ tháng 12/2007, Đài Loan phát hiện thanh long Việt Nam nhiễm bệnh ruồi đục quả. Tới tháng 3/2008, nước này chính thức gửi công hàm cảnh báo và yêu cầu phía Việt Nam phải đưa thanh long vào xử lý chiếu nhiệt (bằng hơ nước nóng) mới chấp nhận nhập khẩu.
Tuy nhiên, ở thời điểm ấy, Việt Nam chưa có nhà máy xử lý nhiệt nào, trong khi quy trình xử lý nhiệt trên trái cây do tổ chức JICA (Nhật Bản) tài trợ vẫn trong quá trình thử nghiệm.
Cục Bảo vệ thực vật đã nhiều lần gửi công hàm trả lời, thậm chí cử đoàn sang làm việc trực tiếp với phía Đài Loan, đề nghị xem xét lại quy định nhưng vẫn không đạt được thỏa thuận.
Đến tháng 9.2008, nhà máy chiếu xạ của công ty Sơn Sơn được cơ quan chức năng của Mỹ chứng nhận đủ điều kiện chiếu xạ cho trái cây xuất khẩu vào nước này. Từ tháng 10.2008, thanh long Việt Nam đã xuất vào thị trường Mỹ vốn được coi là khó tính nhất thế giới.
Việt Nam đã yêu cầu Đài Loan chấp thuận phương pháp xử lý thanh long bằng chiếu xạ, giống như xuất hàng qua Mỹ, thế nhưng Đài Loan vẫn yêu cầu phải xử lý bằng nhiệt.
Về nhà máy xử lý nhiệt do công ty Yasaka (Nhật Bản đầu tư tại Bình Dương), toàn bộ thông số kỹ thuật thí nghiệm đã được Trung tâm kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu II (Cục BVTV) làm hoàn chỉnh, chỉ chờ nhà máy hoạt động là có thể đưa thanh long vào xử lý.
Tuy nhiên, qua tìm hiểu, công ty Yasaka đã xây xong nhà máy, nhưng số máy móc thiết bị nhập về đã hai năm nay vẫn còn nằm lại cảng vì vướng thuế VAT. Phía công ty Yasaka đã nhiều lần kiến nghị bộ Nông nghiệp, bộ Tài chính cho giảm thuế nhưng vẫn chưa được giải quyết.
Bao giờ thông lại?
Mới đây, đại diện của một số cơ quan thuộc Cục BVTV tiếp tục yêu cầu Đài Loan chấp nhận phương pháp xử lý chiếu xạ cho thanh long.
Theo Văn phòng kinh tế văn hoá Việt Nam tại Đài Bắc, trong buổi làm việc với cơ quan kiểm dịch thực vật Đài Loan mới đây, đại diện Đài Loan đã đưa ra một số đề nghị như: nếu Việt Nam đã được các nước Mỹ, Nhật Bản, Úc… chấp nhận nhập khẩu thanh long, thì Việt Nam nên gửi cho Đài Loan các tài liệu kiểm dịch liên quan để phía Đài Loan tham khảo, nghiên cứu và cùng Việt Nam đàm phán thêm; Việt Nam cần gửi các tài liệu liên quan đến vùng trồng thanh long theo tiêu chuẩn VietGAP, EUROGAP để Đài Loan nghiên cứu, áp dụng.
Cục BVTV cũng đã làm việc với công ty Sơn Sơn và An Phú đề nghị 2 đơn vị này hỗ trợ việc chiếu xạ thanh long xuất khẩu sang Đài Loan. Ông Nguyễn Văn Ngã, chi cục trưởng Chi cục kiểm dịch thực vật vùng 2 (Cục BVTV) cho biết, công ty Sơn Sơn đã đồng ý, và một bộ hồ sơ về quy trình chiếu xạ trái cây đã được gửi sang Đài Loan, nhưng chẳng biết cơ quan chức năng của lãnh thổ này có chấp nhận hay không.