Vừa qua, Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền đã ký thỏa thuận với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia và Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên về “Xây dựng mô hình canh tác cà phê thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu cho 5 tỉnh Tây Nguyên”; tuyển chọn đội thi chuẩn bị cho Hội thi Nhà nông đua tài tại Lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 8 - năm 2023.
Mô hình canh tác cà phê thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu gồm 5 chủ đề khoa học: Tưới nước cho cây cà phê; Tái canh và trồng mới vườn cà phê; Trồng xen cây ăn quả trong vườn cà phê; Quản lý dịch hại trên cây cà phê; Biến đổi khí hậu và bón phân cho cây cà phê.
Theo TS Nguyễn Văn Bộ, Chủ tịch Hội đồng Khoa học của Công ty Bình Điền: Canh tác cà phê chỉ là một công đoạn trong toàn bộ chuỗi giá trị của cà phê. Sản xuất cà phê thông minh là phản ứng với sự thay đổi của các điều kiện bên ngoài, cả về tự nhiên, kinh tế và xã hội một cách chủ động, thay vì bị động theo quy trình có sẵn.
"Sản xuất thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu là sản xuất theo thị trường. Thị trường cần gì ta cung cấp cái đó, như cà phê có ít hoặc không có dư lượng thuốc BVTV, khoáng chất độc hại, cà phê sản xuất theo phương pháp hữu cơ… chứ không phải cung cấp cho thị trường loại cà phê ta đang có", TS Bộ nói.
Cũng theo TS Bộ, để ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu, có 3 yếu tố điển hình mà người trồng cà phê phải xử lý: Một là biến động về nhiệt độ, ảnh hưởng đến sự phát triển của cây cà phê; hai là hạn hán; ba là khí hậu cực đoan, như trong mùa khô có mưa to hay mùa mưa gặp nắng hạn kéo dài, cần phải điều chỉnh cả việc cung cấp nước, bón phân đến phòng trừ dịch bệnh…
Thứ 3 là thông minh ở năng lực phản ứng với các yếu tố bất lợi, bất thường trong quá trình sản xuất. Cây cà phê đang đối mặt với nhiều yếu tố bất lợi mà tùy theo mỗi vùng, mỗi hộ sản xuất với năng lực khác nhau phải có giải pháp cụ thể. Vì dụ, có thể trồng xen canh cây ăn quả để hạn chế nhiệt độ cao có hại cho cây cà phê và tăng hiệu quả kinh tế khi giá cà phê đang bấp bênh. Bởi trên 90% cà phê Việt Nam là xuất khẩu, nếu như thị trường biến động, người trồng cà phê sẽ bị tác động rất lớn. Trồng xen giúp đa dạng hóa sản phẩm, từ đơn giá trị sang đa giá trị, tăng thu nhập cho nông dân.
Người trồng cà phê phải thích ứng với hai xu thế là: Sự thoái hóa hữu cơ kể cả về lượng và chất, nguyên nhân do không có nguồn hữu cơ bổ sung, trong khi sử dụng nhiều và không đúng phân bón hóa học, cộng với nhiệt độ cao, mưa nhiều dẫn đến tốc độ khoáng hóa nhanh. Đất càng ngày càng chua do tưới nước không khoa học, hoặc bón nhiều loại phân chứa những yếu tố làm chua đất…
Nếu biết được những nguyên nhân như vậy, người trồng cà phê sẽ điều chỉnh cách thức sử dụng đất bằng việc tìm ra những loại phân bón phù hợp. Tưới nước khoa học, tiết kiệm sẽ giúp tăng tính cạnh tranh của cà phê trong lúc nguồn nước tưới đang ngày càng hạn chế.
Phải thông minh với năng lực đầu tư, tức không nên theo phong trào, mỗi hộ, tùy theo năng lực mọi mặt của mình mà tìm ra phương thức đầu tư tốt nhất.
Phải thông minh trong khâu tổ chức sản xuất, đặt sản xuất của mình nằm trong tổng thể của chuỗi giá trị. Theo nhiều thống kê, nông dân trồng cà phê hiện nay chỉ được hưởng một phần rất nhỏ trong chuỗi giá trị (dưới 10%), còn lại rơi vào các khâu chế biến, thương mại… cho nên phải sản xuất theo cụm, theo nhóm, tổ hợp tác.
Người xưa nói “buôn có bạn, bán có phường”, nếu chỉ làm một mình thì thu nhập sẽ rất thấp nên phải chia sẻ giá trị cho tất cả các đối tác tham gia thị trường. Ngày nay ta thường nói “muốn đi nhanh thì đi một mình, muốn đi xa phải đi cùng nhau”. Sản xuất cà phê cũng vậy, phải "đi cùng nhau" thì mới đạt được hiệu quả kinh tế cao.
“Như vậy, nguyên tắc cơ bản của thông minh là chủ động đối phó với các yếu tố bất lợi từ bên ngoài, trong đó có các yếu tố khách quan như khí hậu thay đổi, thị trường biến động… cùng với những yếu tố chủ quan từ tư duy canh tác truyền thống đã lạc hậu, không còn phù hợp nữa. Trong đó thông minh với thị trường là số một”, TS Nguyễn Văn Bộ nhấn mạnh.
Bà Phan Thị Kim Chi, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Gia Lai rất tâm đắc với chương trình Canh tác cà phê thông minh tại các tỉnh Tây Nguyên của Công ty Bình Điền. Chương trình mới bắt đầu triển khai nhưng nông dân trồng cà phê tại địa phương đã nắm bắt được, đang rất háo hức chờ đợi, mong muốn được canh tác có kỹ thuật (thông minh), được trả công xứng đáng và bền vững hơn trong chuỗi giá trị ngành hàng cà phê.
Ông A Laoh, nông dân ở Thị trấn Đắk Hà, huyện Đắk Hà (Kon Tum) trồng 1,5ha cà phê rất phấn khởi khi được theo đoàn công tác của Bình Điền đi khảo sát tại vườn để chọn tham gia mô hình canh tác cà phê thông minh tại huyện. Ông nói: “Nghe các nhà khoa học nói tôi thấy sáng ra được nhiều điều, từ những cái đơn giản như tưới nước, bón phân, mình làm bao lâu nay rồi mà làm trật nhiều lắm, rồi bây giờ làm cà phê mà cứ chăm chăm một mình là không ổn…".
Các nhà khoa học do Công ty Bình Điền hợp tác như GS.TS Nguyễn Bộ, TS Tôn Nữ Tuấn Nam, TS Trương Hồng, TS Phạm Anh Cường, TS Nguyễn Xuân Hòa, TS Đặng Bá Đàn đã bỏ nhiều công sức chuẩn bị và trình bày rất rõ ràng, dễ hiểu các chủ đề khoa học và tìm chọn khu vực làm mô hình Canh tác cà phê thông minh cho 5 tỉnh Tây Nguyên.
Từ thành công chương trình canh tác lúa thông minh tại ĐBSCL và với từng bước làm chặt chẽ, chắc chắn, chương trình xây dựng, nhân rộng mô hình trồng cà phê thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu cho 5 tỉnh Tây nguyên giai đoạn 2023 - 2028 hứa hẹn sẽ thành công tốt đẹp.
Cùng trong dịp này, đoàn công tác của Bình Điền phối hợp với Ban tổ chức Hội thi đã tuyển chọn và tập huấn (casting) cho các đội thi chuẩn bị cho Hội thi Nhà nông đua tài với chủ đề “Canh tác cà phê thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu” tại Lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 8 - năm 2023.