Nguồn: news.mongabay.com

Một đồn điền trà ở Sylhet. Năm 2024, Bangladesh sản xuất 93 triệu kg (205 triệu pound) trà chế biến tại 10 thung lũng, chủ yếu ở các vùng đồi núi phía đông Sylhet và Chattogram. Nguồn ảnh: mongabay.com

Khí hậu ấm hơn, sâu bệnh gia tăng

Mùa hè kéo dài, gió mùa đến muộn và mùa đông ngắn hơn – những đặc điểm của một khí hậu ấm lên – đang tạo điều kiện cho sâu bệnh phát triển mạnh tại các vùng trồng chè ở Bangladesh và Ấn Độ.

Các nhà côn trùng học ghi nhận sự gia tăng đáng kể của nhiều loài gây hại, trong đó có nhện đỏ (Oligonychus coffeae) và bọ trĩ (Scirtothrips dorsalis) – vốn chỉ là dịch hại thứ yếu trong các vườn chè cách đây khoảng 10 năm. Ngoài ra, nhiệt độ tăng còn khiến sâu đo (Biston suppressaria) – loài gây hại nghiêm trọng – tái bùng phát tại nhiều đồn điền.

Cây chè (Camellia sinensis) vốn dễ bị tấn công bởi côn trùng, nhện và tuyến trùng.

Cảnh báo từ giới nghiên cứu

Các nhà nghiên cứu chè tại Bangladesh và Ấn Độ – quốc gia sản xuất chè lớn thứ hai thế giới – cảnh báo rằng nhiều loài sâu bệnh như bọ muỗi chè (Helopeltis theivora), sâu đục thân cà phê đỏ (Zeuzera coffeae), bọ vòi voi xanh (Hypomeces pulviger) và sâu sên đỏ (Eterusia aedea) đang gia tăng nhanh chóng, bên cạnh nhện đỏ, bọ trĩ và sâu đo.

Ông Mohammad Shameem Al Mamun, cán bộ khoa học chính của Viện Nghiên cứu Chè Bangladesh (BTRI), cho biết:

“Nhiệt độ tăng đang khiến sâu bệnh bùng phát mạnh hơn, đồng thời làm thay đổi mức độ nguy hại của chúng.”

Theo Hiệp hội Chè Bangladesh, dữ liệu khí tượng cho thấy tại vùng Sylhet giai đoạn 2011–2024, nhiệt độ ban ngày trung bình tối đa giảm nhẹ, nhưng nhiệt độ ban đêm trung bình tối thiểu tăng đáng kể, tạo điều kiện thuận lợi cho sâu bệnh sinh sôi.

Tổn thất sản lượng nghiêm trọng

Năm 2024, Bangladesh sản xuất 93 triệu kg chè chế biến, giảm so với 102,9 triệu kg của năm trước. Trong khi đó, tại Ấn Độ, sâu đo được ước tính gây thiệt hại khoảng 147 triệu kg chè mỗi năm, tương đương 28,65 tỷ rupee (318 triệu USD).

Ông Joydeep Phukan, Thư ký Hiệp hội Nghiên cứu Chè Ấn Độ (TRA), cho biết các vùng trồng chè ở Assam và Tây Bengal đang phải chịu nắng nóng 35–40°C kéo dài, trong khi nhiệt độ lý tưởng cho cây chè chỉ khoảng 25°C.

Năm 2024, Ấn Độ sản xuất 1,3 tỷ kg chè, giảm so với 1,4 tỷ kg của năm 2023.

Dịch hại “nhỏ” trở thành “lớn”

Theo nghiên cứu, trên thế giới có 1.034 loài chân đốt (côn trùng và nhện) và 82 loài tuyến trùng liên quan đến cây chè. Tại Bangladesh, nhiều loài từng được xem là “thứ yếu” nay đã trở thành dịch hại chính, do cây chè bị stress trong điều kiện nóng và khô, tạo điều kiện cho sâu bệnh sinh sản nhanh.

Ngoài các loài quen thuộc, nhiều dịch hại mới xuất hiện do biến đổi khí hậu và suy giảm rừng.

Giải pháp ứng phó

Trước tình hình trên, các nhà quản lý đồn điền đang luân phiên sử dụng 6–8 loại thuốc bảo vệ thực vật, song hiệu quả ngày càng giảm do sâu bệnh kháng thuốc. Một nghiên cứu năm 2024 cho thấy việc lạm dụng thuốc hóa học khiến kiểm soát dịch hại trở nên “gần như không thể”.

Các chuyên gia khuyến nghị áp dụng quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), bao gồm: Tỉa cành, hái chè hợp lý; Điều tiết bóng râm; Vệ sinh đồng ruộng; Bón phân hợp lý; Quản lý cây ký chủ phụ; Chọn giống chè kháng hoặc chịu sâu bệnh. Bên cạnh đó, các biện pháp cơ học, sinh học và bẫy pheromone cũng cần được tăng cường.

Cải thiện đất – giải pháp bền vững

Ông Joydeep Phukan nhấn mạnh vai trò của cải thiện sức khỏe đất để nâng cao sức đề kháng tự nhiên của cây chè. TRA Ấn Độ đã phát triển than sinh học (biochar) nhằm cải tạo đất tại các đồn điền chè, song cần ít nhất 5 năm để đạt hiệu quả rõ rệt.

Bài học từ Sri Lanka

Ông Roshan Rajadurai, đại diện ngành chè Sri Lanka, cho biết nước này ít chịu áp lực sâu bệnh hơn, song vẫn duy trì IPM và thực hành nông nghiệp tốt. Nhờ đó, chè Sri Lanka được công nhận là một trong những nguồn chè sạch nhất thế giới, với dư lượng thuốc bảo vệ thực vật thấp.