Căn cứ tình hình đăng ký hợp đồng của các doanh nghiệp (DN), XK tháng 6 đạt khoảng 650.000 tấn, nâng tổng mức XK 6 tháng đầu năm 2009 đạt 3,6 triệu tấn gạo các loại. Đây là mặt hàng XK chủ lực duy nhất của VN trong 6 tháng đầu năm tăng được cả về số lượng và giá trị kim ngạch.

Cơ hội XK gạo vẫn lớn

Theo báo cáo của Hiệp hội Lương thực VN, đến ngày 20.6, số lượng hợp đồng XK đã được đăng ký là 4,715 triệu tấn, trong đó hợp đồng tập trung đạt mức 2,266 triệu tấn, chiếm 48,06%, hợp đồng thương mại đạt 2,449 triệu tấn, chiếm 51,94%. Hiện các TCty lương thực đang tích cực đàm phán để ký kết các hợp đồng tập trung với số lượng lớn. Với tiến độ XK và ký kết hợp đồng với các khách hàng lớn như hiện nay, lượng gạo XK dự báo có thể đạt hơn 5,5 triệu tấn.

Theo nhận định của các chuyên gia XK gạo, cơ hội cho gạo VN XK ra thị trường quốc tế vẫn còn khá lớn bởi Âận Độ vẫn chưa dỡ bỏ lệnh cấm XK gạo và quốc gia có tiềm năng XK gạo này chưa thể sớm quay trở lại thị trường XK gạo do đang phải tập trung đảm bảo an ninh lương thực quốc gia.

Thái Lan tuy đang tìm cách tiêu thụ lượng gạo tồn kho 2,6 triệu tấn (trong tổng số tồn kho 4 triệu tấn), nhưng đang muốn bán ở mức giá hợp lý, tránh không ảnh hưởng tiêu cực tới giá gạo thế giới... Các tín hiệu thị trường từ những nước XK gạo cạnh tranh với VN như vừa nêu đang tạo cơ hội cho XK gạo của VN.

Theo đánh giá của một số địa phương, lượng gạo hàng hóa năm 2009 sẽ ở mức 6 triệu tấn, cao hơn so với chỉ tiêu định hướng đề ra đầu năm là 1 triệu tấn. Còn Hiệp hội Lương thực VN cho biết, lượng gạo tồn kho của các DN đến ngày 20.6 là 1,303 triệu tấn. Như vậy, lượng gạo cần tiêu thụ và mua trữ những tháng còn lại của năm 2009 là khoảng 1,3 triệu tấn.

Lợi nhuận tối thiểu cho nông dân 30%

Để đảm bảo lúa gạo hàng hóa của nông dân được tiêu thụ kịp thời, không bị ứ đọng theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương đã đề xuất phương án triển khai việc thu mua lúa gạo mà theo đó Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì phối hợp với Bộ Công Thương, UBND các tỉnh, Hiệp hội Lương thực Việt Nam tổng hợp và xác định lượng lúa hàng hóa cần tiêu thụ theo từng địa phương, theo từng chủng loại, nhưng phải đáp ứng yêu cầu thống nhất mức giá mua vào cho nông dân ở các tỉnh ĐBSCL, đảm bảo lợi nhuận tối thiểu cho nông dân là 30%.

Theo đó, UBND các tỉnh, các cơ quan hữu quan phối hợp chặt chẽ và tạo cơ chế thuận lợi để các DN đẩy mạnh thu mua và tiêu thụ hết lúa gạo hàng hóa một cách thông suốt, hiệu quả nhất trên toàn vùng ĐBSCL.

Để có định hướng XK gạo năm 2009 đáp ứng đúng yêu cầu, Bộ Công Thương đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với UBND các tỉnh ĐBSCL, Hiệp hội Lương thực VN đánh giá lại lượng lúa hàng hóa cần tiêu thụ 6 tháng cuối năm 2009 để điều chỉnh chỉ tiêu định hướng hoặc mua tạm trữ để giao Tổ điều hành XK gạo điều hành linh hoạt lượng gạo XK trong những tháng cuối năm theo nguồn cung thực tế và thị trường tại từng thời điểm.

Đối với việc mua tạm trữ, không nên kiến nghị mua tạm trữ, chỉ kiến nghị khi thu hoạch rộ lúa hè thu, nếu giá lúa trên thị trường dưới giá thành hoặc dưới giá thành cộng thêm 30% lãi cho người trồng lúa. Nếu bà con nông dân không bán được lúa thì sẽ đề nghị Chính phủ giao các DN XK thu mua có hỗ trợ lãi suất cho DN.

Để khắc phục được những tồn tại trong công tác điều hành XK gạo, Bộ Công Thương yêu cầu cần sớm điều chỉnh và khắc phục hàng loạt vấn đề. Trong đó, cần phải chấn chỉnh hoạt động điều phối, công tác thông tin giữa các bộ, ngành hữu quan và Hiệp hội Lương thực VN phải được chặt chẽ; các thông tin, dữ liệu về diễn biến tình hình thực tế liên quan tới sản xuất, lưu thông, thị trường, XK phải được cập nhật thường xuyên; công tác tổ chức hệ thống cơ sở dữ liệu đánh giá giá thành, giá bán, chuẩn xác nguồn cung lúa gạo hàng hóa phải được đáp ứng kịp yêu cầu của hoạt động điều hành XK gạo.

Hoạt động của Tổ công tác điều hành XK gạo phải thực sự hiệu quả để phát huy được vai trò tham mưu giúp Thủ tướng Chính phủ xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh; cơ chế thu mua tạm trữ nên được xây dựng thành kế hoạch dài hạn mang tầm quốc gia kèm theo chính sách hỗ trợ của Nhà nước rõ ràng để khuyến khích các DN tham gia.