Càng nuôi càng... chết

Thời điểm năm 2000, nuôi tôm sú ở TT-Huế được xem là nghề hái ra tiền. Nhà nhà đổ xô bỏ ruộng đào hồ nuôi tôm, nông dân các huyện ven phá Tam Giang không ngần ngại thế chấp tài sản, vay vốn ngân hàng “sống chết cùng tôm”. Thế nhưng khi diện tích các cánh đồng tôm lên đến hàng ngàn ha cũng là lúc nông dân vỡ mộng.

Ở huyện Phú Vang, xã Vinh Hà được xem là vựa tôm của cả huyện. Toàn xã có 365 ha nằm trải dọc theo13km bờ phá Tam Giang. Cùng thời điểm này như những năm trước dân nuôi tôm đã xuống vụ thả con giống nhưng năm nay theo thống kê của xã mới chỉ có 15% diện tích hồ nuôi được cải tạo. Ngồi thẫn thờ bên hồ tôm khô cạn ở cánh đồng Cồn Mồ đã quá hạn gần cả tháng trời mà chưa thể thả giống, nông dân Văn Hòa (52 tuổi) ở thôn 3 xã Vinh Hà thở ngắn than dài: “Thiếu đủ thứ chú à. Tiền công thuê người cải tạo hồ, tiền dầu bơm nước, tiền mua thức ăn, tiền giống...Có lẽ vụ này không ít nhà bỏ hoang”.

Đã từng là trùm nuôi tôm số một ở xã nghèo này ông Hòa sở hữu 5 hồ tôm với diện tích 2,5ha. Theo cách hạch toán của ông để nuôi được một ha tôm cho thu hoạch ngoài khoản tiền mua đất làm hồ khoảng 10 triệu còn lại phải đầu tư từ 12-14 triệu tiền giống, hơn 35 triệu tiền công cải tạo hàng năm, 30-40 triệu tiền thức ăn cho mỗi vụ…, tổng cộng cũng hàng trăm triệu đồng. Nếu bán với giá 60-700kg thì cho dù có được mùa mỗi vụ như vậy gia đình ông Hòa cũng “ném” vào tôm mất 30-40 triệu đồng. Điều đó lý giải tại sao chừng ấy năm nuôi tôm “tài sản” của gia đình ông là căn nhà lợp tôn rỉ sét và khoản nợ ngân hàng tròn 90 triệu đồng.

“Nuôi rồi lỗ, lỗ vẫn liều nuôi để mong gỡ gạc”, cái vòng luẩn quẩn không thể bứt ra kéo tất cả dân nuôi tôm mang hết tài sản thế chấp gõ cửa ngân hàng. Toàn bộ gia sản nhà nông cùng lắm cũng chỉ đầu tư được một vụ tôm rồi kiệt, không có tiền để tái sản xuất. Thành thử cứ sắp sửa đến vụ là các ngân hàng đóng tại những vựa tôm nườm nượp nông dân đến xoay tiền mua giống. Nhưng rồi ngân hàng cũng nản khi các chủ hồ nuôi không còn gì để thế chấp nên đành phải đi “vay nóng” bên ngoài với lãi suất cắt cổ 30%.

“Mặc dù phải tự xoay xở vốn nhưng hồi trước đến ngân hàng vay tiền đổ vào tôm dễ lắm bởi cuối vụ ít nhiều trả được phần nào. Chứ giờ ngân hàng cứ thấy dân nuôi tôm đến là họ sợ. Đi vay ngoài thì các chủ nợ cũng “chọn mặt cho vay”, chọn nhà nào có khả năng có trả vào cuối vụ”- ông Lê Văn Xanh- Hội trưởng hội nuôi tôm xã cười mếu. Nợ mới đè nợ cũ cho đến vụ năm nay đa số dân nuôi tôm cạn tiền mua giống. Và để có tiền trả lãi ngân hàng họ chỉ còn cách là…đi vay tiếp. Trong số 546 hộ nuôi tôm ở Vinh Hà chỉ duy nhất một hộ không phải cầm sổ đỏ để đi vay ngân hàng nhờ…nuôi ít. Tổng số nợ vì tôm toàn xã lên đến 18 tỷ đồng.

Với dân nuôi tôm ở TT-Huế, có hai địa chỉ là “thánh sống” mà đầu mùa và cuối mùa họ phải đi “lạy” là các trại giống và những đại lý thu mua. Đầu vụ nếu xoay được tiền thì các chủ hồ nuôi phải tự tìm vào tận Quảng Nam mua giống. Nhờ may mắn “độc quyền” đó các trại giống tha hồ hét giá. Năm ngoái mỗi kg tôm giống có giá 180 ngàn thì sang năm nay đã tăng lên 320 ngàn nhưng nông dân vẫn không có mà mua. Nuôi được con tôm đã khó, bán được còn khó hơn bởi “đầu ra” phụ thuộc hoàn toàn vào tư thương.

Nuôi tôm như...buôn lậu

Nguyên nhân đẩy tôm sú đến đường cùng thì nhiều, nhưng theo nhiều lãnh đạo địa phương là do thiếu qui hoạch nuôi trồng. Trên cạn thì để hồ tôm tự do mở rộng, dưới nước không có sự sắp xếp khu nuôi trồng khiến phá ô nhiễm. Vùng phá Tam Giang ở xã Vinh Hà là một trong nhiều hồ chứa rác thải khổng lồ khi nguồn Truồi và cống Quan ngày đêm mang nước thải từ TP Huế đổ về. Lối thoát duy nhất cho nguồn nước thải này là ra biển. Nhưng nước vừa chảy chưa đến cửa Tư Hiền ở cảng Thuận An thì gặp triều lên tống quay trở lại. Không những thế cứ đến vụ lúa các hóa chất từ thuốc BVTV lại tràn ra phá cộng thêm rác sinh hoạt của hàng ngàn hộ dân còn lênh đênh trên phá. Dùng nước đó nuôi tôm mà không bệnh mới là lạ.

Điều họ cần nhất là một công trình bơm tiêu tạo sự lưu thông cho nguồn nước nhưng toàn huyện Phú Vang chỉ có một trạm bơm thủy lợi ở Vinh Hà lại không thể hoạt động vì…không có điện. Cũng vì không có hệ thống thủy lợi cho những cánh đồng tôm nên mỗi lần mưa lũ tràn về, nước phá nhiễm ngọt là nông dân lại thấp thỏm lo tôm chết. Đến lúc này nhiều nông dân đã quá sợ tôm bắt đầu nhớ những ruộng lúa ngày xưa. Trước đây nếu được mùa thì mỗi ha làm lúa cho thu hoạch thấp hơn nuôi tôm 8-10 lần.

Nhưng bây giờ khi nuôi tôm ngày càng lỗ thì làm lúa “ổn định hơn” nhờ có gạo ăn. Thành thử trước đây để nuôi tôm cần phải mua ruộng đào hồ, còn bây giờ có cho không ruộng nông dân cũng không còn dám màng đến tôm. Gặp những “con nợ” bên những cánh đồng tôm họ đều có chung ước muốn được làm ruộng như trước đây. Trớ trêu thay, ước mơ “quay về” đó có lẽ cũng không thể trở thành hiện thực khi đồng ruộng đã thành hồ tôm. Cả xã Phú Xuân chỉ còn lại vỏn vẹn 329 ha đất SXNN xấp xỉ với diện tích hồ tôm. Con số này ở xã Vinh Hà gần 800 ha. Nếu đem chia cho 2010 hộ thì mỗi hộ dân Vinh Hà chỉ còn gần 0,3 ha để sản xuất. Những thống kê đó gần như bịt hết lối quay đầu của nông dân nuôi tôm.

“Đã liều ba bảy cũng liều” biết nuôi là lỗ nhưng không còn cách nào khác họ vẫn phải bám trụ với phương châm “Nuôi tôm như buôn lậu, được ăn cả ngã về không”. Thực trạng đó không biết sẽ còn kéo dài đến bao giờ khi mà hướng giải quyết không nằm trong tay người dân.