Cuộc họp bàn giải pháp tháo gỡ vướng mắc trong sản xuất, kinh doanh và tiêu thụ muối do Bộ Công Thương chủ trì chiều 13/7 tại Hà Nội đã không thể tìm ra một “lối thoát” đảm bảo hài hòa lợi ích giữa người sản xuất muối, người có nhu cầu sử dụng muối nguyên liệu vì lợi ích chung của đất nước khi vắng mặt doanh nghiệp sản xuất muối cũng như lãnh đạo của cơ quan quản lý nghề muối - Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. “Quả bóng” này sẽ lại được “đẩy” về “sân” Chính phủ.

Nghịch lý “tưởng thừa hóa thiếu”

Nhiều doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp hóa chất cơ bản có nguy cơ bị đình đốn sản xuất do thiếu trầm trọng muối nguyên liệu nhưng lại không thể nhập khẩu nguyên liệu này bởi những vướng mắc trong khâu điều hành của chính cơ quan quản lý nhà nước khi điều hòa quyền lợi của các bên.

Theo cân đối của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, với 800.000 tấn muối sản xuất trong niên vụ 2011, cộng với 410.000 tấn muối tồn kho từ năm 2010, 150.000 tấn dữ trữ gối vụ và 102.000 tấn nhập khẩu theo hạn ngạch, nguồn cung muối năm 2011 lên tới 1,462 triệu tấn-hoàn toàn đáp ứng các nhu cầu muối (khoảng 1,35 triệu tấn/năm) cho công nghiệp hóa chất, bảo quản chế biến hải sản, tiêu dùng hàng ngày, các nhu cầu khác và cả dự trữ gối vụ. Thậm chí, nguồn cung muối trong nước cơ bản còn vượt cầu tới 112.000 tấn.

Lý giải về nghịch lý “tưởng thừa hóa thiếu này,” Phó Cục trưởng Cục Hóa chất Bộ Công Thương Lưu Hoàng Ngọc cho hay, mặc dù Việt Nam là nước có lợi thế để sản xuất muối nhưng với đặc điểm khí hậu thất thường trong khi nghề muối lại chưa được đầu tư thỏa đáng nên sản lượng muối không ổn định, hạt muối làm ra thường lẫn nhiều tạp chất và không đạt được độ khô cần thiết. Vì vậy, nhiều năm nay vẫn tồn tại tình trạng muối ăn thì thừa nhưng muối chất lượng cao (muối công nghiệp) lại thiếu và Bộ Công Thương vẫn phải cấp hạn ngạch thuế quan cho doanh nghiệp có nhu cầu nhập khẩu muối chất lượng cao.

Nguy cơ đình đốn sản xuất

Theo ông Lê Văn Hùng, Tổng Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn MTV Hóa chất cơ bản Miền Nam, với dây chuyền sản xuất xút-clo theo công nghệ điện phân màng trao đổi ion (công nghệ tiên tiến giảm thiểu ô nhiễm môi trường), công ty cần tới 80.000 tấn muối công nghiệp và 50.000 tấn muối thực phẩm mỗi năm để phục vụ sản xuất. Tuy nhiên, trong 5 năm lại đây, Công ty không thể sản xuất hết công suất bởi thiếu nguyên liệu muối chất lượng cao.

Ông Hùng cho biết: Theo văn bản hướng dẫn của Cục Chế biến, thương mại nông lâm thủy sản và nghề muối, tháng 10/2010, Công ty Hóa chất cơ bản Miền Nam đã ngay lập tức gửi văn bản đến các doanh nghiệp sản xuất muối trong nước như Công ty Liên doanh Muối Đầm Vua, Công ty CP Muối Vĩnh Hảo, Công ty Cổ phần Muối Ninh Thuận...yêu cầu cung cấp muối công nghiệp để phục vụ cho kế hoạch sản xuất 2011.

Bảy tháng kể từ ngày công văn gửi đi, chỉ có Công ty Cổ phần Muối Ninh Thuận chính thức trả lời không có khả năng cung ứng muối công nghiệp và các công ty còn lại “im lặng.”

Trong khi đó, lượng muối công nghiệp nhập khẩu trong đợt 1 gần như đã dùng hết trong 6 tháng qua. Đến giờ phút này, Công ty đã phải ngừng toàn bộ các dự án liên quan tới sử dụng muối nguyên liệu do không đủ nguyên liệu.

Ông Đào Quang Tuyến, Giám đốc Công ty Cổ phần Hóa chất Việt Trì cũng cho biết, công ty đã sử dụng hết 7.500 tấn muối chất lượng cao được phép nhập khẩu theo hạn ngạch trong đợt 1. Trong khi đó, với nhu cầu nguyên liệu 22.000 tấn muối chất lượng cao/năm, từ nay đến cuối năm, công ty không biết sẽ phải sản xuất thế nào nếu không được tiếp tục giao hạn ngạch đợt 2 bởi những phản ứng từ phía những nhà sản xuất muối trong nước cũng như cơ quan quản lý nhà nước.

Năm 2010, do thiếu muối chất lượng cao, công ty đã “liều” sử dụng 1.000 tấn muối trong nước khiến máy móc bị hỏng nặng. Ngoài ra, công ty còn phải tốn thêm rất nhiều tiền để xử lý các bã thải của muối thông thường.

Theo ông Phùng Hà, Cục trưởng Cục Hóa chất Bộ Công Thương, mặc dù muối không phải là mặt hàng cấm nhập khẩu và được quản lý nhập khẩu theo hạn ngạch thuế quan nhưng để đảm bào quyền lợi chung, Bộ Công Thương đều tổ chức cuộc họp vào cuối mỗi năm với các bên liên quan trước khi quyết định cấp hạn ngạch nhập khẩu muối cho năm tiếp theo. Hạn ngạch nhập khẩu 102 nghìn tấn muối công nghiệp và muối tinh khiết dùng trong y tế của năm 2011 chính là quyết định dựa trên cơ sở thống nhất giữa Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Tài Chính.

Cũng ông Phùng Hà cho biết, thực hiện cam kết gia nhập WTO, Việt Nam phải nhập khẩu 180.000 tấn muối/năm. Vì vậy hạn ngạch nhập khẩu 102.000 tấn muối của năm 2011 đã thấp hơn nhiều so với cam kết cũng như so với hạn ngạch 182 nghìn tấn của năm 2010 và nhiều năm gần đây.

Tìm bài toán hài hòa lợi ích

Để sản xuất 1 tấn xút cần tới 2 tấn muối chất lượng cao 100%. Trong khi giá 1 tấn xút nhập khẩu lên tới 550 USD/tấn (khoảng 11 triệu đồng/tấn). Trong khi đó, giá 1 tấn muối chất lượng cao nhập khẩu chỉ là 1,1 triệu đồng. Vì vậy, việc nhập khẩu muối chất lượng cao để sản xuất ra xút-loại hóa chất cơ bản phục vụ rất nhiều ngành sản xuất trong nước khác mang lại hiệu quả lớn: Chủ động nguyên liệu và tiết kiệm ngoại tệ từ việc nhập khẩu xút. Việc bảo vệ diêm dân là cần thiết nhưng nhu cầu xút cho sản xuất công nghiệp cũng cực kỳ bức xúc, ông Lê Văn Hùng khẳng định.

Hiện nhu cầu xút cho sản xuất trong nước lên tới 200.000 tấn/năm trong khi tổng công suất trong nước chỉ đạt 130.000 tấn/năm, thiếu 70.000 tấn so với nhu cầu. Nếu dự án Boxit Tân Rai đi vào hoạt động, nhu cầu xút sẽ cần thêm 60.000 tấn /năm thì thiếu hụt xút còn lớn hơn nhiều. Hiện Trung Quốc có công suất 16 triệu tấn xút/năm trong khi Việt Nam mới có 130.000 tấn xút đã thiếu muối.

Ông Hùng chia sẻ, vấn đề nằm ở chính việc Quy hoạch phát triển ngành muối chưa gắn liền với quy hoạch phát triển ngành hóa chất cũng như các nhu cầu thực tế của các ngành khác. Vì vậy, diêm dân không thể chủ động đầu tư sản xuất muối xứng tầm.

Cục trưởng Phùng Hà khẳng định, mấu chốt để giải quyết vấn đề là Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cần sớm triển khai ý tưởng xây dựng cơ sở sản xuất muối chất lượng cao. Bên cạnh đó, Tập đoàn Công nghiệp Hóa chất cần sớm đẩy nhanh tiến độ dự án muối mỏ tại Lào để đáp ứng nhu cầu nguyên liệu muối chất lượng cao cho sản xuất trong nước.

Trong khi doanh nghiệp vẫn “dài cổ” chờ hạn ngạch nhập khẩu muối nguyên liệu để thoát khỏi tình trạng đình đốn sản xuất; cuộc họp bàn giải pháp giữa các bên không mang lại kết quả cụ thể, đại diện duy nhất của Cục Chế biến, thương mại nông lâm thủy sản và nghề muối cho biết, quan điểm của Cục là việc nhập khẩu muối phải tuân thủ mục tiêu giảm khó khăn cho diêm dân và đảm bảo không ảnh hưởng tới tâm lý của diêm dân. Vì vậy, mọi ý kiến của doanh nghiệp và Bộ Công Thương sẽ được Cục ghi nhận trình lên Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn xem xét./.

Theo Nguyễn Kim Anh

Vietnam+