Lạc quan đầu năm
Nhận định về XK lúa gạo năm 2009, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực VN (HHLTVN) - ông Trương Thanh Phong - tỏ ra lạc quan khi cho rằng bức tranh lúa gạo trước mắt có nhiều tín hiệu tươi sáng. Mặc dù tháng một là tháng giáp hạt, song thống kê cho thấy lượng gạo XK đã lên đến 310.000 tấn - mức cao kỷ lục trong vòng 20 năm trở lại đây, trong khi bình quân hàng năm chỉ đạt khoảng 100.000 tấn.
Ông Phong lý giải: "Hơn 850.000 tấn gạo tồn kho cuối tháng 12.2008 có sẵn, hợp đồng ký năm trước dồn sang năm nay còn khoảng hơn 760.000 tấn. Với đà này, gạo sẽ nhanh chóng được xuất kho để chuẩn bị thu hoạch vụ đông xuân".
Mười ngày đầu tháng hai, gạo đã xuất thêm 74.000 tấn. Giá gạo bình quân tháng hai có thể đạt 410USD, nhiều DN hứa hẹn giao khoảng 550.000 - 600.000 tấn phục vụ XK. Như vậy, hai tháng đầu năm có thể đạt 900.000 tấn (cùng kỳ năm ngoái chỉ đạt 300.000 tấn).
Riêng vụ chủ lực đông xuân, Cục Trồng trọt nhận định sẽ đạt mức XK khoảng 3 triệu tấn trên toàn quốc. Hiện TCty Lương thực Miền Bắc cũng đã thu mua 380.000 tấn và ký hợp đồng XK khoảng 600.000 tấn. Tại ĐBSCL, sức chứa gạo dự trữ hiện tại đạt khoảng 800.000 tấn. Dự báo một mùa vụ đông xuân bội thu, TCty Lương thực Miền Nam đang tiến hành mở rộng diện tích kho chứa lên khoảng một triệu tấn.
Cuối năm: Lại lo ngại dự báo
Đầu năm lạc quan là vậy, song đề cập đến 6 tháng cuối năm, nhiều nhà quản lý tỏ ra dè dặt. Ông Trương Thanh Phong cho rằng, thời điểm này cần cân nhắc kỹ lưỡng, bởi diễn biến thời tiết một số nước như Trung Quốc, Australia hiện khá phức tạp như hạn hán, mất mùa...
"Nếu các nước bạn ồ ạt nhập gạo do thiếu gạo thì chắc chắn giá gạo nước ta sẽ biến động. Nếu XK sớm quá, nguy cơ giá tăng cục bộ là rất cao" - ông Phong e ngại. Trong khi đó, vụ mùa 6 tháng cuối năm vẫn chưa có ai dự báo một cách thỏa đáng, do khó lường trước thời tiết, thị trường.
Thực tế, ngay cả đơn vị XK chủ lực như TCty Lương thực Miền Bắc, việc xác định thị trường vẫn khá mơ hồ. Bà Bùi Thị Thanh Tâm -Phó Tổng giám đốc TCty Lương thực Miền Bắc thừa nhận: "Đơn cử như Iraq, chúng tôi chưa nắm rõ nước này có còn là thị trường tập trung nữa hay không, hoặc hiện tại đâu là những thị trường truyền thống".
Ngay trong hợp đồng XK, mặc dù đã ký 600.000 tấn gạo XK, song TCty cũng mới chốt giá một phần hợp đồng, phần còn lại vẫn thực hiện theo kiểu vừa giao vừa chốt giá tùy biến động thị trường. DN này đã có bài học "xương máu", khi cuối năm 2008 mua gạo tạm trữ với giá "ngất ngưởng" 8.000đ/kg. Hậu quả là khi giá gạo trên thị trường "rớt" xuống còn 6.000đ, DN đã phải ngậm ngùi chịu lỗ do không thể nghe tham khảo thông tin thị trường.
Nhận định về điều này, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Thành Biên cho biết: "Hiện chúng ta mới làm tốt khâu báo cáo lượng hàng giao so với cùng kỳ, trong khi đó thông tin thị trường ngoài nước - thậm chí là đơn hàng cho tháng sau, quý sau vẫn rất thiếu.
Yêu cầu về cơ chế báo cáo thị trường chính xác vẫn là điều cần tập trung làm tốt để phục vụ XK năm nay". Rõ ràng, khi việc dự báo thị trường kém - đã ít nhiều thể hiện "hậu quả" những năm qua, thì năm nay vẫn khó ai có thể đoán trước được tương lai của hạt gạo. Thời tiết diễn biến khó lường là một nhẽ, song những bước đi cụ thể từ phía các nhà hoạch định chiến lược vẫn là điều bỏ ngỏ.