Ngoài yếu tố bất thuận của thời tiết (hạn hán và biến đổi khí hậu làm phát sinh dịch bệnh), cây điều già cỗi với khả năng kháng sâu bệnh yếu, năng suất thấp và chất lượng suy giảm cũng khiến sản lượng điều toàn tỉnh chỉ đáp ứng 25% nhu cầu sản xuất, còn lại phải phụ thuộc nguồn nhập khẩu.

Sau điển hình Bình Phước, các địa phương có nhiều DN chế biến điều xuất khẩu cũng lâm vào cảnh tương tự. “Thiếu nguyên liệu nghiêm trọng nên ngành điều không chủ động được sản xuất”, ông Nguyễn Đức Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) nhấn mạnh.

Theo thống kê của Vinacas, 30% diện tích vườn điều hiện nay đều đã già cỗi; 80% diện tích cây điều không rõ nguồn gốc, năng suất thấp, tuổi đời cũng đã lên tới 15-20 năm. Tỉ lệ nhân thu hồi của cây điều Việt Nam trước đây đạt 29-32%, nhưng nay chỉ còn 25-26%.

Sản xuất hạt điều tại Công ty chế biến xuất nhập khẩu nông sản Đồng Nai.

Các vườn điều hiện thường phân bố rải rác ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và những nơi mà điều kiện sống còn thiếu thốn. Do đó, chuyện tái canh cây điều, hay trồng mới những vườn điều đúng chuẩn là không hề đơn giản với rất nhiều nông dân nói chung. Tuy nhiên, giới DN tin rằng, nếu có chính sách khuyến khích đủ hấp dẫn thì khoản đầu tư ấy chỉ là “chuyện nhỏ”.

Vị chủ tịch Vinacas ước tính: “Mỗi ha tái canh chỉ cần 2 triệu đồng, tái canh cả nghìn ha tốn có 2 tỷ đồng, trong khi vốn của DN là cả nghìn tỷ đồng. Nhưng phải có cơ chế nào đó để khuyến khích DN đầu tư cho nông dân, thay vì cứ để họ đi mua nguyên liệu chỗ khác về chế biến như hiện nay”.

Chung quan điểm phải cổ vũ nông dân canh tác, nhà quản lý ngành nông nghiệp Bình Phước cũng tin rằng chính sách cần tăng cường xem xét, hỗ trợ nông dân trồng mới và thâm canh, tái canh vườn điều.

GĐ Sở Nông nghiệp và PTNT Lâm Đồng Nguyễn Văn Sơn thì kêu gọi sự quan tâm của các bộ ngành và giới khoa học cho đầu tư nghiên cứu cây giống và quy trình trồng trọt để cây điều Việt Nam có thể thích ứng với thời tiết bất thuận.

Cùng ủng hộ các đề xuất phải hỗ trợ người trồng điều, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT Bà Rịa-Vũng Tàu Phạm Thị Thúy Yến còn tâm tư: “Tìm cách tăng năng suất tăng là tốt, nhưng năng suất tăng rồi nông dân có bán được giá không?”, hoặc “Chúng tôi chưa nhận được thông tin nào về hàng rào kỹ thuật đối với hạt điều Việt Nam chế biến và xuất khẩu. Phải biết những điều này thì chúng tôi mới có khuyến nghị kỹ thuật phù hợp cho nông dân”.

Ghi nhận ý kiến của DN và các địa phương về đầu tư-tái cơ cấu ngành điều, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường đồng tình: “Việt Nam đảm nhận cả khâu canh tác-chế biến-xuất khẩu và phải chịu xử lý nhiều tổn thương về môi trường, nhưng mới chỉ giành được 40% trong chuỗi giá trị của ngành điều”. Vì vậy cần phải có nguồn lực đầu tư quy mô hơn, trong đó, nghiên cứu bố trí vốn ODA sẽ là một trong những ưu tiên cấp bách.

Riêng chuyện đầu tư cho nghiên cứu sâu các mấu chốt của ngành điều như mô hình liên kết, chuẩn hóa quy trình canh tác, nâng cấp giống, vệ sinh an toàn thực phẩm… cũng sẽ được “xã hội hóa”, tức kết hợp cả vốn Nhà nước lẫn vận động DN cùng tham gia. “Quá trình công nghiệp hóa phải có quỹ đầu tư trở lại cho khu vực nông nghiệp. Đây không phải vì mục tiêu an sinh xã hội, mà là đầu tư cho nguồn thu tiềm năng trong tương lai của nền kinh tế”, Bộ trưởng nhấn mạnh thêm.

Trước mắt, với sự hỗ trợ từ Bộ Nông nghiệp và PTNT, “thủ phủ” hạt điều của cả nước là Bình Phước sẽ tổ chức lễ hội “Quả điều vàng” hằng năm, qua đó gắn kết các sản phẩm vật chất chế biến từ hạt điều với các sản phẩm văn hóa tinh thần của ngành du lịch.

Nguồn: Tổng hợp