Bốn tháng đầu năm 2009, xuất khẩu gạo của VN đạt gần 2,3 triệu tấn, mức cao nhất từ trước đến nay. Tại cuộc họp về xuất khẩu gạo ngày 27-4, đại diện Hiệp hội Lương thực VN (VFA) cho biết tổng số hợp đồng đã ký xuất khẩu gạo VN lên tới con số 4 triệu trong tổng số 5 triệu tấn kế hoạch năm 2009.

Theo ông Huỳnh Minh Huệ - tổng thư ký VFA, trong khi các mặt hàng xuất khẩu khác gặp khó khăn thì xuất khẩu gạo của VN trong những tháng đầu năm nay thật sự khởi sắc.

Đạt mức kỷ lục

Nhu cầu mua gạo của VN tăng nhanh đến vượt mức cân đối nên ngày 20-2, VFA phải thông báo yêu cầu các doanh nghiệp xuất khẩu chỉ ký hợp đồng mới có thời hạn giao hàng từ tháng 7 trở đi. Theo Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Thành Biên, cần phải tạm ngưng ký hợp đồng để các doanh nghiệp cân đối lại khả năng giao hàng. Còn theo ông Trương Thanh Phong - chủ tịch VFA, nếu không tạm ngưng ký hợp đồng thì với tốc độ hiện tại, các doanh nghiệp sẽ ký hợp đồng vượt mức lượng gạo có thể đáp ứng.

Giá lúa gạo bán lẻ từ đầu năm đến nay cũng tăng mạnh. Giá lúa đạt tiêu chuẩn tăng từ 3.400 đồng/kg vào cuối tháng 12-2008 lên 4.600-4.700 đồng/kg hiện nay. Ngay cả khi vụ đông xuân thắng lớn và thu hoạch rộ, giá lúa gạo cũng không giảm và có xu hướng tăng tiếp.

Xu hướng giá giảm

Mặc dù tình hình xuất khẩu gạo đầu năm khởi sắc như vậy, nhưng ngành gạo đang đối mặt với giá xuất khẩu ngày một giảm. Theo thông tin từ VFA, giá thị trường tiếp tục giảm trong tháng 4 và xu hướng còn giảm tiếp. Tháng 4, giá xuất khẩu gạo VN trung bình 406,5 USD/tấn, giảm 26 USD/tấn so với cùng kỳ năm 2008. Trong khi đó, các nước có kim ngạch xuất khẩu lớn như Thái Lan hiện vẫn giữ gạo tồn kho và mua vào theo các chương trình trợ giá, Ấn Độ chưa tích cực xuất khẩu dù đã công bố xuất khẩu 2 triệu tấn gạo basmati...

Ông Huỳnh Minh Huệ cho biết xu hướng giá vẫn tiếp tục giảm do nhu cầu yếu, người mua chỉ mua đủ ăn và khi cần, trong khi dự kiến Ấn Độ sẽ xuất khẩu trở lại vào quý 3-2009 còn tồn kho của Thái Lan sẽ tiếp tục gây áp lực lên thị trường.

Như vậy, sáu tháng cuối năm 2009 sẽ còn diễn biến phức tạp do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính và suy thoái, nhất là đối với các nước nghèo nhập khẩu gạo và dự báo giá sẽ tiếp tục giảm. Mặc dù nhu cầu gạo VN vẫn còn đối với các thị trường truyền thống như Philippines, Malaysia cũng như châu Phi (khu vực này sẽ gặp cạnh tranh gạo cấp thấp từ Ấn Độ), nhưng hiệu quả xuất khẩu vụ hè thu sẽ thấp vì giá thành cao hơn, trong khi giá bán có thể thấp hơn.

Một nỗi lo nữa đối với xuất khẩu gạo VN trong nửa cuối năm 2009 là khi nguồn cung gạo cấp thấp từ Ấn Độ và Thái Lan đưa ra nhiều thì người dân trong nước lại đẩy mạnh trồng loại lúa IR50404. Theo đề xuất của Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), tỉ lệ loại lúa này trong vụ hè thu chỉ khoảng 15% là hợp lý nhưng một phần thiếu các giống lúa khác, một phần vì lợi nhuận cao trong vụ đông xuân vừa qua nên người dân tiếp tục mở rộng diện tích. Một số địa phương cho biết loại IR50404 đã vượt quá mức 40%.

Đề xuất tăng thêm 200.000 tấn

Tuy nhiên, ông Trương Thanh Phong cho rằng với tình hình hiện tại, VN có thể xuất khẩu vượt mức kế hoạch là 5 triệu tấn trong năm 2009. Theo VFA, dự kiến xuất khẩu trong các tháng quý 2 vẫn còn khá cao. Cụ thể, lượng giao hàng trong tháng 4 là 700.000 tấn, tháng 5 là 620.000 tấn và tháng 6 là 600.000 tấn.

Ông Trương Thanh Phong cũng cho rằng trong những tháng cuối năm thị trường xuất khẩu gạo diễn biến phức tạp và khó khăn, do đó thời gian tới VFA sẽ đề nghị với Thủ tướng cho phép sớm giao dịch xuất khẩu gạo trở lại thay vì phải tạm ngưng ký các hợp đồng mới có thời gian giao hàng từ nay đến tháng 7.

“Nếu VN tranh thủ thời gian này tiến hành giao dịch, lượng gạo xuất khẩu trong năm nay có thể vượt mức kế hoạch đề ra” - ông Phong nói.

Dự báo lượng gạo hàng hóa vụ hè thu và thu đông năm nay là 2 triệu tấn, nên căn cứ số đã xuất và ký hợp đồng, lượng gạo hàng hóa sẽ vượt kế hoạch 500.000 tấn. Do đó, VFA dự kiến sẽ đề nghị Chính phủ cho phép xuất khẩu thêm 200.000 tấn, nâng tổng lượng gạo xuất khẩu năm nay lên mức 5,2 triệu tấn.