Vấn đề này đã khiến họ phải lên tiếng than phiền, và yêu cầu xem lại vai trò của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) trong cơ chế điều hành xuất khẩu gạo.
Ý kiến của nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học và cả VFA về câu chuyện điều hành xuất khẩu gạo hiện nay.
Ông Huỳnh Thế Năng, Phó chủ tịch UBND tỉnh An Giang: Theo tôi, chúng ta không nên làm ầm ĩ vấn đề này. Cách tiếp cận của nhiều chuyên gia trên báo chí thời gian gần đây đã đi hơi quá xa.
Tôi đọc báo cáo của VFA gửi Bộ Thông tin và Truyền thông, các báo đài, thấy VFA giải thích đúng mức, đánh giá nghiêm túc vai trò của mình.
Ở đây chúng ta cứ phê phán VFA mà quên không xem lại điều 10 nói về quản lý xuất khẩu gạo của Nghị định 12 ban hành ngày 23-1-2006 của Chính phủ. Nhà nước đã giao cho VFA làm thành viên tổ điều hành xuất khẩu gạo, với sự tham gia của nhiều ngành chứ đâu phải một mình VFA.
Bây giờ góp ý làm sao cho VFA cũng như tổ điều hành cải tiến cung cách điều hành cho tốt hơn, chẳng hạn nên để đại diện các địa phương tham gia, nhất là các địa phương sản xuất lúa gạo lớn có chân trong tổ điều hành.
Ông Trương Thanh Phong, Chủ tịch VFA: Hiệp hội đăng ký xuất khẩu gạo của các doanh nghiệp như hiện nay là do Chính phủ và Bộ Công Thương giao nên buộc phải làm. Chúng tôi đã kiến nghị giao lại chức năng này cho Bộ Công Thương làm cho đúng chức trách.
Thực tế việc điều hành xuất khẩu gạo hiện nay là do Chính phủ, hiệp hội chỉ là người thừa hành.
Ông Huỳnh Minh Huệ, Tổng thư ký VFA: Chính phủ đã khẳng định rõ trách nhiệm của VFA, là đã làm đúng với chỉ đạo của Chính phủ. Hay nói khác hơn, cơ chế xuất khẩu gạo của chúng ta hiện nay là tuân theo Nghị định 12, còn biện pháp điều hành từng năm, từng mùa thì theo cân đối của Chính phủ và VFA đã làm đúng theo chỉ đạo.
Biện pháp điều hành xuất khẩu gạo mà chúng tôi thực hiện theo chỉ đạo của Chính phủ là dựa trên cân đối vĩ mô của Chính phủ, dưới sự tham mưu dự đoán, dự báo của nhiều bộ ngành, dựa trên cơ sở tình hình sản xuất trong nước và thị trường gạo thế giới.
Ông Nguyễn Văn Quân, nông dân 52 tuổi ở xã Thuận Thới, huyện Trà Ôn, Vĩnh Long: Theo điều lệ thì VFA là tổ chức xã hội, tổ chức nghề nghiệp của các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, chế biến, kinh doanh lương thực, nông sản và các sản phẩm chế biến từ lương thực. Vai trò chính của VFA là kiến nghị, tham gia ý kiến với các cơ quan nhà nước về các vấn đề có liên quan đến chỉ đạo, điều hành xuất nhập khẩu lương thực.
Tuy nhiên, không hiểu sao VFA lại được giao quyền quá nhiều trong điều hành xuất khẩu gạo, quản lý đầu ra của hạt gạo. Nói đúng hơn là VFA đang hoạt động như một cơ quan quản lý nhà nước hơn là tổ chức xã hội, nghề nghiệp. Đó là chưa kể trong những năm qua, VFA đã có những kiến nghị với các cơ quan chức năng khiến doanh nghiệp và nông dân bị mất cơ hội bán giá cao, bí đầu ra, gây thiệt hại lớn cho cộng đồng.
Thử hỏi trong hơn 100 doanh nghiệp thành viên của VFA trên khắp cả nước có được bóng dáng anh nông dân nào của chúng tôi không? Không chỉ vậy mà họ còn xa rời nông dân vì hiện nay chỉ thấy thương lái đi thu mua lúa của nông dân, họ chỉ ngồi đó mua lại gạo nguyên liệu của thương lái rồi lau bóng, xuất khẩu kiếm lời, thế là xong.
Trong khi nhiều hiệp hội ngành nghề khác đang làm tốt vai trò cầu nối liên kết 4 nhà, giúp nông dân tăng năng suất, tăng lợi nhuận thì vai trò VFA lại rất mờ nhạt hay nói đúng hơn là không làm được gì. Có lẽ đã đến lúc nhà nước phải thay đổi việc điều hành xuất khẩu gạo.
Ông Nguyễn Ngọc Nam, Tổng giám đốc Công ty Lương thực Tiền Giang, hội viên của VFA: Hiệp hội hiện nay vẫn còn một số hạn chế như công tác thông tin dự báo chưa đạt yêu cầu đề ra; xử lý một số công việc còn mang tính tình thế; biết có hiện tượng doanh nghiệp trong ngành tranh mua tranh bán, doanh nghiệp “xé rào” ký hợp đồng hoặc bán dưới giá sàn quy định nhưng vẫn cho qua. VFA còn xem nhẹ công tác xúc tiến hỗ trợ hội viên.
Một doanh nghiệp hội viên của VFA ở TPHCM không muốn nêu tên: Việc điều hành đăng ký gạo nên giao lại cho Bộ Công Thương làm cho đúng chức năng. Còn tổ điều hành xuất khẩu gạo trực thuộc Chính phủ do Bộ Công Thương làm thường trực thì nên đưa thêm một số tỉnh có sản lượng lớn vào.
Giám đốc một doanh nghiệp tư nhân ở Long An không muốn nêu tên: Ở các hiệp hội nông sản khác, không ai quy định thành viên phải có vốn và lượng xuất khẩu là bao nhiêu trong khi VFA lại đòi hỏi doanh nghiệp muốn trở thành hội viên phải có vốn pháp định tối thiểu 10 tỉ đồng, đã tham gia xuất khẩu gạo có uy tín với lượng đã xuất ít nhất là 10.000 tấn/năm.
Do vậy, ở những hiệp hội nông sản khác, hội viên khá đa dạng, từ doanh nghiệp lớn tới nhỏ, cả nhà nước và tư nhân, thậm chí có cả các cơ sở thu mua, trang trại như hiệp hội điều, tiêu, trái cây. Còn với hai quy định này, VFA đã ngăn không cho những doanh nghiệp nhỏ như chúng tôi tham gia VFA, trang trại và nông dân thì lại càng không. Trong khi đó, VFA lại được quyền đăng ký xuất khẩu gạo, muốn ngưng thì ngưng, muốn giãn là giãn, khiến cho những doanh nhiệp, nông dân cứ phải chạy theo một tổ chức mà mình chẳng hề là hội viên.
Giáo sư tiến sĩ Võ Tòng Xuân: VFA nên trở lại đúng vị trí, chức năng của một tổ chức xã hội nghề nghiệp, làm đầu mối tìm kiếm, cung cấp thông tin về thị trường, cầu nối cho doanh nghiệp, hỗ trợ ngành lúa gạo Việt Nam phát triển. Bộ Công Thương nên đảm nhận vai trò điều hành và phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, lãnh đạo các tỉnh trong việc phân bổ chỉ tiêu.
Ông Nguyễn Văn Dương, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đồng Tháp: công tác điều hành xuất khẩu gạo hiện nay chưa có sự phối hợp để thống nhất việc cân đối sản lượng, dẫn đến lúc giá lên thì VFA đòi ngưng đăng ký hợp đồng xuất khẩu của doanh nghiệp, đến lúc cho đăng ký lại thì giá xuống thấp. Vì thế, việc nắm và dự báo sản lượng lúa gạo phải được giao cho cơ quan sản xuất trực tiếp, chứ không thể giao hết cho VFA được.