Theo ước tính của USDA, tổng lượng dự trữ toàn cầu ba loại ngũ cốc (lúa mì, ngô và gạo) sẽ giảm 2,5%, xuống mức thấp nhất trong vòng 4 năm qua do sản xuất không theo kịp nhu cầu. Cơ quan này dự báo đến tháng 12, giá gạo sẽ tăng hơn 20% khi dự trữ tăng 1,1%, so với mức 29% trong 4 năm qua.

Giá lúa mì và ngô đã tăng gấp đôi trong năm 2010; trong khi giá gạo gaimr và chỉ số lạm phát thực phẩm toàn cầu theo tính toán của UN bật tăng 25%. Từ tháng 5, giá gạo đã tăng 15%, làm cuộc sống của hơn 1,1 tỷ người sống dưới 1 USD/ngày thêm khắc nghiệt. Từ giữa tháng 2, giá lúa mì đã giảm 20% nhờ triển vọng mùa vụ tích cực.

Theo Concepcion Calpe, nhà kinh tế học cấp cao tại FAO UN, cho tới nay, gạo là loai ngũ cốc có giá ổn định hơn cả trong số các loại ngũ cốc nhưng tình hình đã thay đổi. Gạo đang trở thành loại ngũ cốc có thể tăng giá mạnh nhất và lúa mì trở thành loại ngũ cốc có diễn biến giá ổn định hơn.

Thái Lan, nhà xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, đang bắt đầu khôi phục chính sách thu mua lúa gạo từ nông dân với mức giá cao hơn mức giá thị trường để tích trữ. Trong khi đó, theo FAO, kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam, nhà xuất khẩu lớn thứ 2 thế giới, có thể giảm 6,9%. Tại Mỹ, nước xuất khẩu lớn thứ 3 thế giới, sản lượng gạo có thể giảm 20% do nông dân nước này chuyển sang trồng ngô và lúa mì nhiều hơn trước diễn biến giá tăng mạnh của hai loại ngũ cốc này trên thị trường.

Thiệt hại mùa màng

Tại Nhật Bản, phóng xạ từ nhà máy hạt nhân sau thảm hoạ động đất sóng thần hồi tháng 3 có thể ảnh hưởng đến chất lượng gạo của nước này và thúc đẩy hoạt động nhập khẩu của Nhật Bản. Theo ước tính của FAO, Bangladesh có thể mua 1,5 triệu tấn gạo, tăng 850 ngàn tấn so với năm 2010.

Đồng thời, theo bộ trưởng thương mại Indonesia, nước này sẽ nhập khẩu gạo năm thứ 2 liên tiếp để tăng cường dự trữ. Theo ước tính của USDA, kim ngạch nhập khẩu của nước này có thể tăng gần gấp đôi, lên mức 2,2 triệu tấn trong năm 2011, so với mức 1,15 triệu tấn trong năm 2010.

Theo khảo sát của Bloomberg, giá xuất khẩu gạo của Thái Lan, loại gạo tiêu chuẩn tại châu Á, đến tháng 12 sẽ đạt 700 USD/tấn, từ mức 567 USD/tấn hiện tại. Đây sẽ là mức giá cao nhất kể từ tháng 10/2008, khi giá lương thực tăng mạnh châm ngòi cho một loạt cuộc bạo loạn từ Haiti đến Ai Cập. Mặc dù theo dự đoán của USDA, thế giới sẽ không thiếu gạo, với mức sản lượng 456,2 triệu tấn cung và 455,2 triệu tấn cầu, nhưng cũng đã đẩy 925 triệu người vào cảnh đói trogn năm 2010, mức cao thứ hai trong lịch sử theo ước tính của UN.

Chi phí thực phẩm

Chỉ số giá 55 loại hàng hoá theo tính toán của UN đã tăng 39% trong năm qua, lên mức 233,8 trong tháng 6, chỉ thấp hơn một chút so với mức kỷ lục 237,7 trong tháng 2/2011.

USDA đã cắt giảm sản lượng ngô ước tính 4,1% và sản lượng lúa mỳ vụ xuân 5,2%. Mỹ, nhà xuất khẩu nông sản lớn nhất thế giới, vừa trải qua một tháng 7 nóng nhất kể từ 1955, làm ảnh hưởng mạnh đến khu vực Trung Tây, vùng sản xuất ngũ cốc chính của nước này.

Mặc dù dữ trữ ngũ cốc toàn cầu đã giảm năm thứ 2 liên tiếp nhưng vẫn cao hơn 27% so với năm 2007. Trong năm 2008, giá gạo đã đạt mức giá kỷ lục 1.038 USD/tấn, cao hơn 48% so với mức giá 700 USD/tấn theo khảo sát của Bloomberg. Để chạm mức giá kỷ lục 13.495 USD/giạ vào năm 2008, giá lúa mỳ cũng phải tăng thêm 84% nữa và giá ngô cũng phải tăng 12% nữa để đạt mức kỷ lục 7.9925 USD/giạ đạt được trong cùng năm.

Vụ lúa mì

Sản lượng lúa mì toàn cầu niên vụ 2011 – 2012 sẽ tăng 3,7%, theo ước tính của USDA. Giá lúa mỳ đã giảm do nông dân Mỹ tăng cường gieo trồng và vụ lúa mì tại châu Âu đã thoát khỏi thời kỳ khô hạn nhất trong 3 thập kỷ qua.

Chỉ số nông nghiệp GSCI Standard&Poor, tính toán dựa trên 8 hàng hoá, đã giảm 11% kể từ đầu tháng 3. Trong khi đó, chỉ số MSCI toàn cầu cũng đã giảm 13%. Kim ngạch xuất khẩu tăng, có thể giúp hạ nhiệt giá các loại ngũ cốc.

Nga, một trong những nhà xuất khẩu lúa mì hàng đầu thế giới, đã dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu từ 1/7, sau khoảng 1 năm cấm vận xuất khẩu. Ukraina cũng nới lỏng lệnh hạn chế xuất khẩu. Úc, nhà sản xuất lúa mì lớn thứ 3 thế giới, kỳ vọng sẽ cso một vụ mùa bội thu, với sản lượng cao thứ 2. Một số nước cũng có thể thay thế gạo bang lúa mì khi giá loại ngũ cốc này bắt đầu tăng.

Theo Badrul Hasan , giám đốc cơ quan phục trách thực phẩm Bangladesh, sự chuyển đổi này có thể xảy ra khi giá xuất khẩu gạo của Thái Lan chạm mức 600 USD/tấn.

Giá thực phẩm tiêu dùng

Các chính phủ trên toàn cầu đang nỗ lực làm dịu chỉ số giá tiêu dùng, một phần gây nên bởi chi phí thực phẩm tăng cao. Thậm chí ngay cả khi tụt đốc vào tháng 3, chỉ số GSCI S&P vẫn cao hơn 33% so với cùng kỳ năm 2010 và lạm phát thực phẩm tại Trung Quốc, đầu tầu tăng trưởng kinh tế toàn cầu, đạt mốc 14,8%, cao nhất tron vòng 3 năm qua vào tháng 7.

Giá gạo tăng có thể thúc đẩy lạm phát thực phẩm tăng nhanh hơn tại một số quốc gia phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu do ít có khả năng thay thế gạo trong trường hợp nhà xuất khẩu lớn nhất giảm lượng cung hoặc xuất khẩu ít hơn. Theo số liệu công bố bởi USDA, chỉ khoảng 7% gạo sản xuất toàn cầu được xuất khẩu, so với tỷ lệ 20% đối với lúa mì và 11% đối với ngô.

Theo chủ tịch danh dự của Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan, kim ngạch xuất khẩu gạo của Thái Lan, chiếm hơn 30% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn cầu, có thể giảm khoảng một nửa sau khi chính phủ nước này khởi động chương trình thu mua gạo với giá cao hơn giá thị trường để thúc đẩy thu nhập tại nông thôn. Lần cuối chương trình này được thực hiện là vào năm 2008 – 2009, đã đẩy giá gạo lên mức kỷ lục.

Mặc dù vậy, tình trạng thiếu hụt gạo tại châu Á sẽ không diễn ra, ngay cả khi các chính phủ can thiệp ngày càng sâu vào thị trường gạo để hỗ trợ giá cho nông dân.

Sản lượng gạo của Mỹ sẽ giảm 20%, xuống mức 6,04 triệu tấn trong năm nay, sự suy giảm mạnh nhất kể từ năm 1984. Theo ước tính của USDA, kim ngạch xuất khẩu gạo của nước này sẽ giảm 12%, đẩy dự trữ gạo cuối kỳ của Mỹ giảm xuống mức thấp nhât trong vòng 3 năm qua.

Theo báo cáo tháng 7 của FAO, kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam sẽ đạt 6,7 triệu tấn tính đến tháng 11, so với mức 7,2 triệu tấn trong cùng kỳ năm ngoái.

Tại Nhật Bản, lượng dự trữ có thể giảm xuống mức thấp nhất trong vòng 4 năm vào giữa năm 2012 do thảm hoạ động đất – sóng thần hồi tháng 3 làm giảm sản lượng gạo của nước này. Chính phủ nước này đã yêu cầu các nhà chức trách tại 17 tỉnh kiểm tra phóng xạ trong mẫu gạo bắt đầu từ tháng 8.

Kim Dung AGROINFO