Mặc dù, xuất khẩu gạo Việt Nam đứng thứ hai thế giới, nhưng chất lượng gạo chưa cao, ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân, sức cạnh tranh và xây dựng thương hiệu. Thêm vào đó, năng suất lúa của vùng đang có nguy cơ chựng lại do mức đầu tư đã quá khả năng của nông dân. Nếu không giải quyết tốt khâu tiêu thụ, về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến chiến lược bảo đảm an ninh lương thực và xuất khẩu. Thách thức đối với sản xuất và xuất khẩu gạo hiện nay là diện tích đất nông nghiệp giảm dần do tốc độ đô thị hóa, nhưng sản lượng lúa phải tăng gấp đôi vào năm 2050 mới đáp ứng nhu cầu. Mặc dù vựa lúa đồng bằng sông Cửu Long đã sản xuất các giống lúa ngắn ngày, làm gia tăng diện tích gieo trồng từ 3,8 đến 4 triệu ha, với sản lượng khoảng 20 triệu tấn/năm. Bên cạnh đó, các giống lúa lai cũng phát triển mạnh ở miền bắc với diện tích khoảng 600 nghìn ha/năm, cho năng suất từ 6,5 đến 9 tấn/ha.

Nông dân nước ta thường xuyên phải đối phó những bất ổn về thiên tai và biến động về giá cả thị trường, từ nguyên liệu đầu vào cũng như sản phẩm được làm ra..., nhưng chưa có chính sách đồng bộ để người làm ra lương thực có thu nhập ổn định. Vì vậy, ở vào những thời điểm giá xuống thấp, người sản xuất lúa không có lãi nên có nhiều nông dân phải bỏ ruộng đi làm nghề khác. Như vậy, trong chiến lược sản xuất và xuất khẩu lúa gạo tới đây, các doanh nghiệp cần thay đổi dần phương thức thu mua và chế biến, tiến đến xây dựng các vùng nguyên liệu kết hợp với việc xây dựng thương hiệu, thay vì thu mua gạo trôi nổi không kiểm soát được chất lượng. Bên cạnh đó, tăng nhanh số lượng máy gặt đập liên hợp để giảm hao hụt, tăng sản lượng, thay thế quá trình cắt, gom, suốt thủ công. Các địa phương nên hỗ trợ lãi suất ngân hàng để nông dân sản xuất nhỏ vay vốn, nhằm sửa chữa hoặc xây mới sân phơi. Nhà nước và địa phương đầu tư kinh phí xây dựng các khu phơi sấy, tồn trữ, xay xát, chế biến lúa gạo hiện đại theo phương thức kinh doanh dịch vụ để bảo đảm tính bền vững lâu dài. Các công ty kinh doanh lương thực nên hình thành các vùng nguyên liệu tập trung cho chính mình. Những nông dân cá thể nên góp đất, vốn lại với nhau để hình thành những công ty sản xuất lúa gạo với kỹ thuật tiên tiến trên quy mô trang trại. Các giải pháp kỹ thuật từ khi gieo trồng đến thu hoạch cần được xây dựng một cách khoa học trên cơ sở áp dụng rộng rãi chương trình ba giảm ba tăng. Hạn chế đến mức thấp nhất tác hại của sâu bệnh, nhất là rầy nâu truyền bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá từ lúa mùa sang lúa cao sản. Quản lý tốt các hóa chất nông nghiệp trong trồng lúa, tránh gạo nhiễm bẩn các hóa chất nông nghiệp. Ðặc biệt phải đầu tư thỏa đáng cho khâu chế biến và bảo quản gạo.