Đặc biệt là các mặt hàng tôm, thủy sản khai thác như cá ngừ, nhuyễn thể (mã HS 0306 và 0307) hiện nay đang chịu áp lực lớn về nguồn nguyên liệu.

Việt Nam hiện đang là một trong 10 nước có giá trị thủy sản XK thủy sản hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, từ nhiều năm nay, thủy sản Việt Nam luôn gặp phải tình trạng thiếu nguyên liệu sản xuất, đặc biệt là thủy sản khai thác và tôm nguyên liệu, trong khi nguồn cung cầu nguyên liệu cá tra luôn không ổn định.

Tình hình bất ổn trên Biển Đông gần đây đã phần nào hạn chế lượng tàu cá ra khơi khai thác thủy sản, cùng với việc các thương nhân Trung Quốc tăng cường gom hàng thủy sản ngay ngoài biển cũng như tới tận các bến cá và cảng cá trên đất liền của nước ta, thu mua với giá cao để tranh giành với DN Việt Nam khiến cho nguồn nguyên liệu thủy sản khai thác vốn đã hạn chế nay lại càng gay gắt hơn. Nhiều DN than phiền rằng, tìm nhà NK để xuất hàng còn dễ hơn kiếm được một bạn hàng cung cấp nguyên liệu.

Trong khi đó tại ĐBSCL, mặc dù có tới 600.000 ha nuôi tôm cho sản lượng trên 1 triệu tấn tôm mỗi năm nhưng các DN chế biến tôm trong khu vực vẫn rơi vào cảnh thiếu nguyên liệu trầm trọng tuy “sống” giữa vựa tôm! Căng thẳng về nguồn cung tôm nguyên liệu liên tục diễn ra, đặc biệt vào những thời điểm đầu và cuối năm, tình trạng thiếu nguyên liệu chế biến “tăng nhiệt” đến mức ”báo động”! Và cũng như các loại nguyên liệu thủy sản khác, tôm nguyên liệu cũng không thoát khỏi “tầm ngắm” của các thương lái Trung Quốc. Họ có mặt từ ”ải Nam Quan đến mũi Cà Mau” để mua tôm của người dân Việt Nam. Vì vậy mà ngay cả thời điểm chính vụ tôm, các DN cũng không thể tìm đủ nguyên liệu để sản xuất mặc dù giá nguyên liệu luôn trong tình trạng tăng nhanh hơn giá XK! Hơn nữa, trong năm nay, tình trạng thiếu hụt tôm nguyên liệu còn diễn ra trầm trọng hơn do ảnh hưởng của thời tiết khí hậu khắc nghiệt cũng như dịch bệnh tôm xảy ra và lây lan trên diện rộng. Vì vậy, thời điểm này tuy đang là chính vụ tôm nhưng nhiều nhà máy chế biến vẫn phải hoạt động “cầm chừng”, chưa chạy hết công suất thiết kế.

Ngoài nguồn nguyên liệu cho chế biến thủy sản được cung cấp chủ yếu từ sản lượng nuôi trồng và khai thác trong nước, những năm gần đây, để "chữa cháy" cho các hợp đồng XK đã ký cũng như để đảm bảo hoạt động sản xuất của nhà máy, tạo công ăn việc làm cho người lao động nên nhiều DN đã phải dựa vào nguồn nguyện liệu thủy sản NK từ nước ngoài.

Số liệu Hải quan cho thấy, đến nay Việt Nam đã NK nguyên liệu thủy sản từ trên 70 nước và vùng lãnh thổ, trong đó NK để sản xuất XK chiếm 70 – 85% giá trị NK. Từ năm 2001 - 2004, giá trị NK đạt khoảng 90 - 100 triệu USD/năm và từ năm 2005 - 2008, giá trị  NK tăng lên, đạt khoảng 200 - 300 triệu USD/năm. Đến năm 2010, khối lượng nguyên liệu thủy sản NK là 130,2 nghìn tấn, trị giá 325,375 triệu USD. Các nguồn cung cấp nguyên liệu thủy sản chính cho Việt Nam là Nhật Bản, ASEAN, Đài Loan, Hàn Quốc, Mỹ...  Như vậy, nếu so sánh với giá trị XK đạt trên 5 tỷ USD thì với khoảng 300 triệu USD NK nguyên liệu thủy sản mỗi năm, việc NK nguyên liệu để chế biến XK không ảnh hưởng tới sản xuất trong nước.

Là nước XK thủy sản lớn thứ 4 thế giới nhưng các DN chế biến thủy sản trong nước lại thường xuyên đối mặt với tình trạng thiếu nguyên liệu sản xuất và câu chuyện “xuất cứ xuất, nguyên liệu cho sản xuất trong nước thiếu cứ thiếu”, là nghịch cảnh diễn ra từ nhiều năm nay của ngành thủy sản nước nhà. Theo điều tra mới đây của VASEP, gần 90% số DN làm hàng hải sản trả lời phiếu điều tra cho biết, họ đang có nhu cầu NK nguyên liệu hải sản cho chế biến XK, và số DN chế biến tôm có nhu cầu NK tôm chân trắng và tôm sú là tương đương nhau. Hầu hết DN đều có ý kiến cho rằng mức thuế NK nguyên liệu thủy sản hiện tại là cao và đề xuất giảm xuống 0% nhằm giảm bớt những khó khăn, tạo nguồn nguyên liệu dồi dào để DN chủ động tăng cường đẩy mạnh chế biến XK, phấn đấu hoàn thành mục tiêu Chính phủ giao là XK thủy sản đạt 6,5 - 6,7 tỷ USD vào năm 2015 và 8 tỷ vào năm 2020.

Theo Vasep