Đường là một nhu cầu cần thiết trong đời sống hàng ngày của con người. Tại Việt Nam, khi chưa có chương trình 1 triệu tấn đường (1994), mức tiêu thụ mỗi đầu người là 8 kg/năm, hiện là 15 kg/năm và dự kiến sẽ còn tăng lên (TBKTVN). Ngoài sử dụng trực tiếp, đường còn đóng vai trò cung cấp năng lượng thông qua các thực phẩm chế biến, lên men…

Cung, cầu và thị trường đường thế giới

Đường thực phẩm được chế biến từ hai nguyên liệu chính là mía và củ cải đường. Giá đường trên thế giới diễn biến tùy thuộc tình hình cung cầu, trong đó tình hình nguyên liệu của những nước sản xuất hàng đầu đóng vai trò quan trọng quyết định.

Nguồn cung đường đang tăng mạnh ở những nước sản xuất lớn. Theo tổ chức Đường quốc tế (ISO), sản lượng đường niên vụ 2006/2007 của Brazil sẽ đạt 33,1 triệu tấn, tăng gần 3% so với vụ trước. Dự báo vụ 2007/2008 sản lượng mía của Brazil sẽ đạt mức cao kỷ lục và sản lượng đường sẽ tiếp tục tăng 5-8%. Điều này càng thúc đẩy các nhà xuất khẩu đường Brazil tăng cường hoạt động bán ra. Brazil hiện là nước xuất khẩu đường thô lớn nhất thế giới. Sản lượng đường của Ấn Độ vụ 2006/2007 ước tính sẽ đạt 25,7 triệu tấn, tăng hơn 15% so với vụ trước. Xuất khẩu đường của Ấn Độ vụ 2006/2007 dự đoán sẽ đạt 1,5-1,7 triệu tấn, tăng mạnh so với 650.000 tấn vụ trước. Trong bối cảnh này, các quỹ đầu tư, các nhà đầu cơ lại có xu hướng tăng bán đường ra làm giá đường giảm nhanh.

Tuy nhiên, tại các nước EU, việc trợ giá cho sản xuất củ cải đường đang giảm đáng kể, dẫn tới diện tích củ cải đường giảm mạnh. Vụ 2005-2006 EU đạt sản lượng đường 20,45 triệu tấn, vụ 2006-2007 chỉ còn 16,6 triệu tấn. Nhiều nước sản xuất đường hàng đầu thế giới như Brazil, Australia, Columbia, Hoa Kỳ, Thái Lan lại có chương trình sử dụng năng lượng sạch là bio-ethanol sản xuất nước mía (mật rỉ đường). Sản xuất ethanol để bổ sung nhiên liệu sẽ có tác động lớn đến quan hệ cung cầu về đường trên thế giới. Do vậy, mặc dù hiện nay giá đường tiêu dùng đang trên đà giảm, nhưng dự báo sẽ tăng và đứng ở mức cao trong tương lai.

Cung, cầu và thị trường đường trong nước

“Đến thời điểm này của niên vụ 2006-2007, các nhà máy đường trong nước đã sản xuất trên 900.000 tấn đường” ông Nguyễn Thành Long, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Mía đường Cần Thơ (Casuco), cho biết[1]. Theo dự đoán của Hiệp hội Mía đường Việt Nam, lượng đường sản xuất trong niên vụ này đủ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước, chế biến thực phẩm và cả để dự trữ.

Tại thị trường trong nước, giá đường trắng mà các nhà máy bán ra hiện ở mức 6.500-7.100 đồng/kg, giảm 2.000-3.000 đồng so với cùng kỳ năm 2006. Giá đường Việt Nam giảm là do ảnh hưởng của giá thế giới. Ông Long [2] dự đoán xét về nhiều yếu tố thì giá đường nội địa sẽ không thể phục hồi trong thời gian tới. Và nhiều khả năng, đường trắng dư thừa trên thị trường thế giới sẽ xuất nhiều sang Việt Nam.

Mía đường gắn với công nghiệp hoá nông thôn

Kế hoạch phát triển mía đường đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 đã được Chính phủ phê duyệt vào ngày 15/2/2007. Bản kế hoạch đã chỉ rõ phát triển mía đường phải đồng bộ từ sản xuất nguyên liệu, nhà máy chế biến, sản xuất các sản phẩm sau đường đến lưu thông và tiêu thụ sản phẩm; phải gắn lợi ích giữa nhà máy chế biến và người sản xuất nguyên liệu. Để đáp ứng yêu cầu này, Nhà nước sẽ hỗ trợ một phần đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông, thủy lợi cho vùng mía tập trung; nghiên cứu chuyển giao khoa học kỹ thuật và công nghệ nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất mía đường.

Các chỉ tiêu phát triển cho thấy, đến năm 2010 sản lượng đường phải đạt 1,5 triệu tấn, trong đó đường công nghiệp 1,4 triệu tấn (670.000 tấn đường nguyên liệu và 730.000 tấn đường trắng). Tổng công suất thiết kế các nhà máy sẽ từ 82.850 tấn hiện nay tăng lên 105.000 tấn mía ngày nhưng không xây dựng nhà máy đường mới.

Đến năm 2010, diện tích trồng mía ổn định 300.000 ha, năng suất bình quân 80 tấn/ha, sản lượng 24 triệu tấn mía. Tổng công suất thiết kế của các nhà máy đường tăng lên 120.000 tấn mía/ngày.

Phù hợp với những cam kết trong tiến trình thực hiện các quy định của Tổ chức thương mại WTO, ngân sách Nhà nước vẫn hỗ trợ để nhập khẩu và nhân giống mía mới, đầu tư các hồ chứa nước, các công trình thuỷ lợi đầu mối và giao thông trong vùng nguyên liệu tập trung.