Đó chính là hướng phát triển một nền nông nghiệp bền vững mà Việt Nam đang hướng đến. Hơn thế, chương trình liên kết 4 nhà còn thúc đẩy việc sản xuất và tiêu thụ nông sản thông qua các hợp đồng kinh tế, cam kết tiêu thụ hàng hoá nông sản giữa nông dân với doanh nghiệp.

Thực chất của những bản hợp đồng

Ông Huỳnh Thế Năng, Phó chủ tịch UBND tỉnh An Giang cho biết, An Giang là một trong những tỉnh hăng hái thực hiện chỉ thị 80 của Thủ tướng Chính phủ. UBND tỉnh đã tổ chức thực hiện với nhiều phương thức và hợp đồng khác nhau để gắn kết giữa ngư dân, nông dân và doanh nghiệp. Nhưng trên thực tế, những hợp đồng thuộc dạng khuyến khích, thực sự chỉ là những hợp đồng hình thức. Vì khi ký xong hợp đồng, cả bên A lẫn bên B đều hiểu rằng những hợp đồng dạng như thế thì không thể thực hiện được.

Theo Pháp lệnh của hợp đồng kinh tế, một trong những yếu tố quan trọng để làm nên hợp đồng kinh tế, là phải có ghi giá mua hoặc bán. Nhưng hầu hết các hợp đồng kinh tế giữa doanh nghiệp với nông, ngư dân chỉ ghi “giá thoả thuận theo thời điểm”.

Như vậy, điều này đã phủ nhận tính pháp lý của hợp đồng. Cả hai bên, doanh nghiệp và nông dân đều biết sẽ không thực hiện được hợp đồng mà vì chủ trương, chính sách của nhà nước nên mọi người đã cố gắng, nhưng thật sự là không tổ chức thực hiện được. Có một thực tế là, từ trước đến nay dù không ký hợp đồng nhưng nông dân sản xuất lúa vẫn bán được!

Để nâng cao tính cạnh tranh của hạt gạo Việt Nam trên thị trường thế giới, vừa qua Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã đề ra chương trình gọi là “Chương trình sản xuất lúa chất lượng cao” tại 7 tỉnh ĐBSCL với 7 giống lúa gồm: OMCS 2000; OM 1717; OM 1718; OM 35; OM 36; VD 59-20; IR 64. Bảy giống lúa này sẽ được mua riêng biệt. Khi đi vào tổ chức thực hiện hợp đồng mua lúa với hợp tác xã thì nảy sinh nhiều vấn đề.

Phía doanh nghiệp khẳng định, nếu mua theo giá thời điểm thì doanh nghiệp sẽ mua cao hơn giá thị trường lúc đó là 80đ/kg. Trên thực tế, các hợp tác xã hiện nay qui mô nhỏ và năng lực kém, nên khả năng hợp tác xã ký hợp đồng với doanh nghiệp là rất thấp. Đến nay, hầu như chưa có hợp tác xã nào ký hợp đồng bán lúa với doanh nghiệp.

Vì sao có “liên” nhưng chưa “kết”?

Theo ông Huỳnh Minh Nhị, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh An Giang, trong thời gian qua, việc thực hiện QĐ 80 của Thủ tướng Chính phủ không đạt kết quả tốt vì mối liên kết 4 nhà vẫn còn quá lỏng lẻo. Muốn đạt kết quả thì trước nhất 4 nhà phải có mối liên kết với nhau thật sự, trên một mô hình sản xuất nhất định chứ không phải liên kết trên bàn giấy.

Một là, xây dựng mô hình sản xuất. Mô hình sản xuất phổ biến hiện nay là hợp tác xã và trang trại. Có hai mô hình này thì doanh nghiệp mới có thể ký các hợp đồng với chủ nhiệm hợp tác xã hoặc chủ trang trại. Vì không có doanh nghiệp nào đi ký hợp đồng kinh tế với tất cả 400.000 hộ nông dân trong tỉnh An Giang.

Thứ hai, phải xác định sản phẩm trước khi ký hợp đồng, chứ không phải bất kỳ sản phẩm nào cũng ký. Đó là các sản phẩm đặc thù nếu không ký hợp đồng thì không có chỗ bán hoặc bán không hết, như cá tra, ba sa và lúa đặc sản...

Đối với những sản phẩm có tính chất đặc thù, doanh nghiệp có nhu cầu phải đặt vấn đề với chính quyền địa phương, hợp tác xã hoặc chủ trang trại, để tiến hành ký hợp đồng tiêu thụ và tổ chức nuôi, trồng. Để làm được điều này thì 4 nhà phải thông suốt và có trách nhiệm cộng đồng với nhau mới thực hiện được hợp đồng đã ký.

Theo ông Huỳnh Minh Nhị, trong khi nông dân chưa thể tự trang bị thông tin thị trường, nên trồng cây gì, nuôi con gì thì vai trò của doanh nghiệp trong giai đoạn này rất quan trọng. Chính các doanh nghiệp sẽ giúp cho nông dân biết họ nên sản xuất giống cây, con gì, sản lượng bao nhiêu, chất lượng ra sao để bán ra theo yêu cầu của thị trường.

Nếu không sớm củng cố mối liên kết này, cứ để nông dân “tự bơi” thì e rằng gia nhập WTO rồi, nông sản của Việt Nam sẽ thua ngay trên sân nhà. Chính vì vậy, ngay từ bây giờ chúng ta cần củng cố và phát huy tính tích cực của mối liên kết 4 nhà. Tuy nhiên, đến nay vấn đề này vẫn còn bỏ ngỏ!