Giải pháp cho vấn đề tam nông

12 | 07 | 2008

Ngành nông nghiệp nhiều năm qua đã có những thành tựu vượt bậc đáng ghi nhận. Song trước yêu cầu của hội nhập, chúng ta cần nhìn nhận lại thực trạng nền nông nghiệp, nông dân và nông thôn hiện ra sao.

Nông nghiệp - nông thôn - nông dân đang ở đâu?

Nông nghiệp vẫn là sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, dựa trên phương pháp truyền thống là chính. Giá trị thu nhập trên một đơn vị diện tích rất thấp, khoảng 30 triệu đồng/héc ta. Giá trị gia tăng hàng hóa nông phẩm kém, vệ sinh thực phẩm là mối đe dọa nghiêm trọng.

Nông thôn còn nghèo và nhiều khó khăn. Chiếm 70% dân số nhưng thu nhập của nông dân mới bằng một phần ba mức bình quân của cả nước, điều kiện sống lạc hậu, tỷ lệ đói nghèo cao (18%), thất nghiệp cao, phần lớn lực lượng lao động phải rời quê hương kiếm sống. Thời gian lao động thực tế ở nông thôn mới đạt 65%.

Vị thế của nông dân trong tiến trình công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH) mờ nhạt, không nắm được thị trường và luôn chạy theo thị trường. Mức hưởng thụ phúc lợi xã hội quá thấp, với 70% dân số song mới hưởng thụ 25% mức đầu tư về giáo dục và y tế.

Nông thôn bị tụt hậu, kết cấu hạ tầng chất lượng thấp, mới đáp ứng một phần đời sống, không đáp ứng được yêu cầu sản xuất, kém bền vững trong phòng chống thiên tai, ô nhiễm môi trường. Làng xã không được quy hoạch.

Quan hệ sản xuất chậm đổi mới, nông lâm trường đổi mới không thực chất. Doanh nghiệp nông thôn kém cỏi chưa có động lực. Bên cạnh việc duy trì bảo tồn các giá trị văn hóa, vẫn còn không ít vùng nông thôn có văn hóa bị biến dạng, có tệ nạn, đạo đức và truyền thống bị xói mòn.

Mục tiêu nào cho nông nghiệp, nông thôn đến năm 2020, khi nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp?

Lịch sử cho thấy công nghiệp hóa là một cuộc phân công lại lao động xã hội kèm theo quá trình chuyển đổi cơ cấu cho nền kinh tế. Để đẩy nhanh CNH và hội nhập thì phải làm sao để người nông dân được tham gia vào quá trình này một cách chủ động nhất. Cần lấy nông dân làm trung tâm, lấy xây dựng nông thôn mới làm khâu đột phá, trong đó có hai vấn đề quan trọng nhất là kết cấu hạ tầng kinh tế nông thôn và đào tạo nguồn nhân lực. Lấy hiện đại hóa nông nghiệp làm then chốt.

Làm được như thế nông thôn mới đủ điều kiện thu hút công nghiệp và dịch vụ, hiện đại hóa sản xuất và chuyển dịch nhanh cơ cấu lao động nông thôn.

Từ thực tiễn ở các nước, có thể hình dung nền kinh tế mới bước đầu CNH vào năm 2020 với các chỉ tiêu sau: cơ cấu kinh tế là công nghiệp và xây dựng 40-45%, dịch vụ và du lịch 45-50% và nông nghiệp chỉ còn khoảng 10-12%. Mức thu nhập đầu người đạt từ 6.000-8.000 đô la Mỹ/năm với tỷ lệ dân số nông thôn là 30% và tỷ lệ lao động nông nghiệp còn thấp hơn, từ 25-30%.

Chủ trương nên theo hướng nào?

Theo tôi, nên tập trung giải quyết một số vấn đề có tính đột phá sau:

Quy hoạch lại việc sử dụng đất đai

Cần làm ngay và làm căn cơ việc rà soát quy hoạch không gian và chi tiết việc sử dụng đất đai trên phạm vi toàn quốc. Tuy quy hoạch là quy hoạch động nhưng cần xác định lộ trình và hướng chuyển đổi đất phù hợp. Xác định năm 2020 cần bao nhiêu đất cho kết cấu hạ tầng đô thị và cụ thể ở đâu. Để đảm bảo an ninh lương thực phải xác định cho bằng được và cụ thể không gian cơ bản dành cho sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là đất lúa. Cần phải có luật hoặc pháp lệnh để bảo vệ quỹ đất này.

Về chính sách, cần thực hiện công bằng trong thu hồi đất. Phải khẳng định lại chủ trương giao đất thuê đất ổn định lâu dài cho người dân, tạo điều kiện thuận lợi để nông dân chuyển nhượng quyền sử dụng đất, thuê dài hạn làm cơ sở tích tụ ruộng đất phù hợp với sản xuất lớn, hiện đại.

Vì vậy, cần sử dụng cơ chế thị trường trong định giá đất chứ không phải theo mục đích sử dụng đất như vẫn làm. Cần bồi hoàn công bằng hợp lý cho nông dân. Nhà nước thu hồi một phần chênh lệch giá trị quyền sử dụng đất để phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn. Phải thấy rằng việc này do chúng ta làm chưa tốt nên nông dân bức xúc, Nhà nước trắng tay. Chênh lệch giá đã vào tay một số ít “ông trùm” nhờ những lỗ hổng lớn trong chính sách thu hồi đất đai. Ruộng đất là yếu tố cốt tử của nông dân nên việc này cần giải quyết ngay.

Hiện đại hóa nông nghiệp, xây dựng nền nông nghiệp tăng trưởng theo chiều sâu, coi trọng giá trị cao trên một đơn vị diện tích thay vì chạy theo sản lượng đơn thuần

Cần tập trung vào một nền nông nghiệp hiện đại, tăng trưởng theo chiều sâu. Giải pháp cần hướng tới: xây dựng chính sách khuyến nông và chuyển giao công nghệ nông nghiệp. Cơ giới hóa đồng bộ các khâu sản xuất nông nghiệp. Xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, chuyên canh (thông qua sự tháo gỡ về chính sách đất đai) gắn sản xuất với công nghiệp chế biến, nâng cao giá trị gia tăng thông qua chế biến, hình thành thị trường tiêu thụ nông sản, kích thích tiêu thụ nội địa, sản xuất hàng hóa gắn với tổ chức tiêu thụ lớn.

Phát triển các loại hình sản xuất có hiệu quả, mà thực chất là xác định chủ thể kinh tế thị trường ở nông thôn

Chủ thể kinh tế thị trường ở nông thôn cần được xác lập rõ ràng hơn. Phát triển mạnh loại hình bổ trợ kinh tế hộ, khuyến khích hình thành doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp cổ phần nhỏ và vừa, phát triển mô hình trang trại trên cơ sở sản xuất hàng hóa lớn.

Xây dựng nông thôn mới

Tập trung đầu tư vào các lĩnh vực trọng yếu như giao thông, thủy lợi, bệnh viện, trường học.

Đối với giao thông phải có quy hoạch hệ thống, nối liền giữa giao thông nông thôn với tỉnh lộ, quốc lộ hướng tới thúc đẩy phát triển sản xuất, lưu thông hàng hóa. Giao thông phải liên kết được các vùng kinh tế động lực với vùng kinh tế nông nghiệp, tạo điều kiện cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

Đối với thủy lợi, thực hiện thủy lợi hóa đa mục tiêu, ứng dụng công nghệ mới, hoàn thiện công tác dự báo thiên tai. Phát triển mạng lưới điện nông thôn không chỉ phục vụ nông nghiệp mà cả công nghiệp nông thôn.

Tăng cường cơ sở vật chất và con người để chăm lo sức khỏe cho người dân, hình thành hệ thống bệnh viện vùng.

Xây dựng chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển nông thôn mới văn minh. Thay đổi cơ cấu đầu tư, phát triển nhanh các đô thị nông thôn để giảm áp lực gia tăng dân số ở các đô thị lớn.

Chuyển đổi và phân bổ nguồn nhân lực ở nông thôn

Để chuyển đổi lao động nông thôn đúng hướng thì điều căn bản là phải tạo ra việc làm cho nông dân, nhất là lao động trẻ, còn nông dân phải đáp ứng được yêu cầu của việc làm mới.

Một thực tế là chỉ có hơn 8% nguồn nhân lực nông thôn đã qua đào tạo. Trên cơ sở tính toán lại lao động nông thôn đến năm 2020, cần có kế hoạch đào tạo và chuyển giao lao động hợp lý. Lao động nông nghiệp cần có đủ kiến thức và trình độ áp dụng khoa học công nghệ trong sản xuất tiên tiến và một bộ phận lớn có tay nghề. Cùng với việc phát triển nhanh công nghiệp và dịch vụ nông thôn, cần sớm hình thành thị trường lao động nông thôn, tạo việc làm mới cho nông dân, bao gồm cả ưu tiên xuất khẩu lao động.

Đề án chuyển đổi lao động nông thôn cần làm rõ vai trò hàng đầu của quốc sách giáo dục trong việc nâng cao chất lượng giáo dục nông thôn, và đặc biệt quan tâm đào tạo nghề cho nông dân, giúp nông dân chủ động hơn trong quá trình hội nhập.

Về chính sách đầu tư

Cuộc chuyển đổi lần này trong nông nghiệp và nông thôn mang tính toàn diện hơn chứ không đơn thuần là giải phóng sức lao động như thời kỳ “khoán 10”, “khoán 100”. Nguồn đầu tư cho nông nghiệp và nông thôn phải tương ứng với yêu cầu của sự phát triển. Theo tôi, ngân sách nên ưu tiên cho ba lĩnh vực lớn: xây dựng nông thôn mới, hiện đại hóa nông nghiệp và thực hiện công bằng xã hội với nông dân.

Kinh nghiệm của Trung Quốc là năm đầu tiên đầu tư gấp hai lần năm trước đó và với mức tăng 15%/năm, sau năm năm mức đầu tư cao hơn bốn lần so với kế hoạch năm năm trước. Nếu chúng ta bố trí hợp lý nguồn lực thì hoàn toàn có thể đạt mục tiêu.

LÊ HUY NGỌ (Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn)

Nguồn: TBKTSG

Các Tin Khác

Đầu tư thế nào là hợp lý?

24 | 09 | 2008

Việt Nam - Brazil: Cơ hội và tiềm năng hợp tác còn rất lớn

11 | 07 | 2008

Mua bán sát nhập DN, thị trường nhiều tiềm năng

11 | 07 | 2008

"Trực canh mới cho hiệu quả cao nhất"

11 | 07 | 2008

Cần chuyên nghiệp trong đánh giá DNNN