Nguồn: daibieunhandan.vn

Xuất khẩu giảm mạnh

Theo Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, nước ta hiện đã trở thành quốc gia sản xuất viên nén gỗ lớn thứ hai trên thế giới, chỉ sau Hoa Kỳ. Hầu hết viên nén gỗ sản xuất được xuất khẩu, với trên 95% lượng xuất khẩu sang Hàn Quốc và Nhật Bản làm nguyên liệu đầu vào cho sản xuất điện. Viên nén xuất sang Hàn Quốc chủ yếu làm từ gỗ phụ phẩm của ngành chế biến đồ gỗ như mùn cưa, dăm bào, đầu mẩu gỗ thừa; trong khi đó, viên nén xuất khẩu đi Nhật Bản đòi hỏi nguồn nguyên liệu gỗ là rừng trồng trong nước, có chứng chỉ FSC.

Xuất khẩu viên nén gỗ của nước ta tăng trưởng mạnh trong giai đoạn 2019 - 2022. Nếu như năm 2019, xuất khẩu viên nén đạt 2,7 triệu tấn, kim ngạch đạt 311 triệu USD thì đến năm 2022 đã vọt lên mức 4,8 triệu tấn, kim ngạch đạt 790 triệu USD. Tuy nhiên, 5 tháng đầu năm nay đã chứng kiến sự sụt giảm mạnh.

Cụ thể, xuất khẩu viên nén gỗ trong 5 tháng đầu năm chỉ đạt 1,57 triệu tấn, kim ngạch đạt khoảng 256,5 triệu USD. Tại thị trường Hàn Quốc, xuất khẩu viên nén chỉ đạt 0,65 triệu tấn, tương ứng 96,1 triệu USD về kim ngạch, giảm lần lượt 41% và 45% so với cùng kỳ năm ngoái. Còn tại thị trường Nhật Bản, xuất khẩu đạt 0,87 triệu tấn, giảm 5,7% nhưng kim ngạch đạt 151 triệu USD, tăng 19,7% so với cùng kỳ.

Lý giải về sự sụt giảm mạnh xuất khẩu viên nén nửa đầu năm nay, trong báo cáo “Sản xuất và xuất khẩu viên nén của Việt Nam trong 6 tháng đầu năm 2023, thực trạng và xu hướng thị trường đầu ra sản phẩm” vừa công bố, các chuyên gia của Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam và Tổ chức Forest Trends cho rằng, bắt đầu từ quý II.2022, thị trường xuất khẩu của đồ gỗ suy giảm. Các phụ phẩm của ngành làm nguyên liệu sản xuất viên nén gỗ cũng giảm theo, tạo ra sự thiếu hụt nguồn cung nguyên liệu cho viên nén gỗ xuất khẩu sang Hàn Quốc.

Sang đến đầu năm nay đã chứng kiến mức giá biến động rất lớn đối với viên nén Việt Nam xuất khẩu vào Hàn Quốc. Có thời điểm trong tháng 4, giá viên nén xuất khẩu vào nước này rớt xuống còn 78 USD/tấn, dưới mức giá thành sản xuất của nhiều doanh nghiệp. Hệ quả là các doanh nghiệp này phải dừng hoạt động; nhằm giảm thiểu rủi ro cho các doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu, Chi hội Viên nén đã kết nối với các doanh nghiệp tại Hàn Quốc nhằm cung cấp thêm thông tin về thực trạng sản xuất, sau đó mức giá xuất khẩu dần tăng, hiện đạt 110 USD/tấn. Dù vậy, đến nay vẫn chưa có thông tin về tốc độ tăng trong thời gian tới.

Cơ hội nào cho ngành viên nén gỗ?

Theo ông Tô Xuân Phúc, chuyên gia của Tổ chức Forest Trends, nhu cầu tiêu thụ viên nén gỗ trên thế giới sẽ tăng khoảng 250% trong thập kỷ tới, đạt con số 36 triệu tấn, vượt xa mức 14 triệu tấn của năm 2017.

Trong những năm qua, cầu tiêu thụ tăng chủ yếu tại các nước châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc. Dù vậy, theo các chuyên gia, ngành viên nén gỗ Việt Nam có cơ hội mở rộng thị trường khi cầu tiêu thụ trong nước bắt đầu có tín hiệu tăng nhanh trong bối cảnh Chính phủ đang nỗ lực thực hiện các cam kết giảm phát thải khí nhà kính và sử dụng năng lượng sạch, bao gồm viên nén nhằm thay thế than trong sản xuất năng lượng. Quy hoạch Điện VIII cũng ưu tiên phát triển nguồn năng lượng tái tạo, bao gồm điện sinh khối, cũng sẽ là động lực để thúc đẩy ngành viên nén trong nước.

Được biết, thị trường Hàn Quốc hiện đang đa dạng hóa nguồn cung (Việt Nam chiếm 80% nguồn cung trong tổng nhu cầu sử dụng viên nén của nước này), trong đó bao gồm cả nguồn nhập khẩu từ Nga. Mặc dù được đánh giá là viên nén có chất lượng tốt, giá rẻ, song theo đánh giá của Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam và Tổ chức Forest Trends, dự kiến sẽ không có sự gia tăng đột biến về lượng viên nén nhập khẩu từ Nga vào Hàn Quốc trong tương lai. Lý do là bởi lệnh trừng phạt áp dụng đối với mặt hàng xuất khẩu của Nga làm các công ty năng lượng thuộc sở hữu nhà nước và các tập đoàn lớn có tên tuổi của Hàn Quốc từ chối sử dụng viên nén từ nguồn này. Hiện chỉ có một số nhà máy điện có quy mô nhỏ, thuộc sở hữu tư nhân tại Hàn Quốc sử dụng nguồn cung viên nén từ Nga. Do đó, tiềm năng mở rộng thị phần viên nén Nga tại Hàn Quốc không lớn, đồng nghĩa cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam tại thị trường này vẫn còn.

Trên thực tế, nhu cầu viên nén gỗ từ Hàn Quốc đang tăng trở lại. Tuy nhiên, cách thức mua hàng của nhà mua Hàn Quốc hiện thay đổi nhiều. Thay vì mua theo các lô hàng đấu thầu số lượng lớn, họ chia nhỏ lô hàng đấu thầu, mua với lượng nhỏ hơn (theo tháng) để giảm áp lực về giá (lượng mua lớn, hàng tồn kho). Đây là điều các doanh nghiệp Việt cần lưu ý.

Đối với thị trường Nhật Bản, các chuyên gia dự báo, cầu viên nén sẽ tăng mạnh trong tương lai. Hiện mỗi năm Nhật Bản sử dụng khoảng 8 triệu tấn viên nén, trong đó 40 - 50% là vỏ hạt cọ dầu, còn lại là viên nén từ gỗ. Dự kiến đến năm 2030, nhu cầu viên nén tại Nhật Bản sẽ tăng lên 20 triệu tấn, trong đó lượng viên nén gỗ sẽ chiếm khoảng 13 - 15 triệu tấn. Đây là cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt các doanh nghiệp có nguồn nguyên liệu đầu vào ổn định và có chứng chỉ bền vững, có nhà máy sản xuất quy mô, quản lý bài bản.

Ông Tô Xuân Phúc cho rằng, khủng hoảng năng lượng xảy ra do xung đột Nga - Ukraine làm giá viên nén gỗ trên thế giới tăng mạnh, tạo ra làn sóng đầu tư vào sản xuất viên nén ở các nước cũng như tại Việt Nam. Điều này sẽ làm tăng sự cạnh tranh giữa chính các doanh nghiệp viên nén trong nước cũng như giữa doanh nghiệp trong nước với các doanh nghiệp trong khu vực, như Indonesia, Malaysia.

Trước mắt, theo giới phân tích, trong nửa cuối năm nay, triển vọng ngành viên nén sẽ không có nhiều biến động. Theo đó, lượng và giá xuất vào Hàn Quốc sẽ tăng nhưng không đột biến; thị trường Nhật Bản vẫn ổn định; cạnh tranh về nguồn nguyên liệu để sản xuất viên nén xuất khẩu vào Hàn Quốc sẽ tiếp tục tăng bởi thị trường đầu ra xuất khẩu của các mặt hàng gỗ vẫn chưa có tín hiệu hồi phục.